با راهنمایی استاد، بخش دوم از مقالات جلد اول کتاب «آینه جادو» یعنی «سینما و تلویزیون به مثابه رسانه‌ی گروهی» را دو بار خواندم تا بتوانم سؤالاتی درباره‌ی چالش‌های پیش روی «نسل جوان و رسانه‌های نوین» استخراج کنم. حاصل کار همین شد که در ادامه می‌آید.
درستش این است که شما هم متن کامل این مقالات را بخوانید و سؤالات خودتان را از میان سطرهای آن بیابید. از آن‌جا که در این گردآوری بنایم بر ایجاز بوده، حتماً دیدن سؤالات بدون مطالعه‌ی کامل آن مقالات هیچ فایده‌ای ندارد. فقط شاید کنجکاوتان کند که به اصل منبع مراجعه کنید. همین هم غنیمت است.
مرحله‌ی بعدی مرتب‌سازی سؤالات و طبقه‌بندی موضوعی آن است. تا همین جا هم بیش از چهل ساعت برای مطالعه و خلاصه برداری وقت گذاشته‌ام و احتمالاً تکمیل آن چند ماه دیگر زمان می‌برد. اما شاید در همین شکل خام هم برای برخی مخاطبان خاص راهگشا باشد.
تذکر۱: جملات آوینی به رنگ آبی و سؤالات من به رنگ مشکی است.
تذکر۲: شماره صفحات همگی بر اساس چاپ قدیمی نشر ساقی است.
تذکر۳: نشانی مستقیم متن هر مقاله در اینترنت را برای مطالعه علاقمندان در ابتدای هر بخش آورده‌ام.
* جادوی پنهان و خلسه‌ی نارسیسی*
(ص ۶۰) نظام زندگی ما اکنون ضرباهنگ خویش را نه از دین که از تکنولوژی می‌گیرد.
ضرباهنگ زندگی اینترنتی چگونه است؟
چطور از اینترنت و رسانه های نوین استفاده کنیم که ضرباهنگ زندگی‌مان الهی بماند؟
(ص۶۰) رابطه سینما و تلویزیون با مخاطبان خویش نوعی رابطه «تسخیری» است. تسخیر به میل. تسخیر از طریق ایجاد جاذبه. جاذبه‌هایی بند به ضعف های انسان نه بند به کمالات انسان
این جاذبه ها در مورد اینترنت و رسانه های نوین کدام است؟
(ص۶۲) اثرات تکنولوژی در قلمرو عقاید و مفاهیم حادث نمی‌شود. بلکه الگوهای احساسی را بدون مقاومت و به طور مستمر تغییر می‌دهد.
در مورد اینترنت و رسانه های نوین چطور؟ کدام احساس را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟
(ص۶۳) در غالب انسان‌ها میلی درونی برای غفلت طلبی، گریز از تفکر و جدیت، بازی و شوخی، تلذذ و تفنن ... موجود است و در کودکان بیشتر.
چرا؟ آیا این یک نیاز فطری است؟ پاسخگویی به آن تا چه حد مجاز است؟ تکلیف کودک درون چه می‌شود؟!
(ص۶۴) در تمدن غرب: رشد عقلی = رشد عقل حسابگر . لذا امیال کودکانه تا پایان عمر حفظ می شود.
چرا امیال کودکانه بد است؟ راه مقابله با آن چیست؟
(ص۶۵) اگر ما احکام عملی زندگی خویش را از دین اخذ کنیم دیگر نمی‌توانیم از امکانات همان گونه که در جوامع غربی معمول است استفاده کنیم.
خب حالا باید چطور از اینترنت و رسانه های نوین استفاده کنیم؟
(ص۶۵) محتوای همه وسایل اتوماتیک نفی کار است.
اینترنت و رسانه های نوین چطور؟ آنها هم به دنبال نفی کار هستند؟
(ص۶۷) ما معمولاً ذات وسایل را نادیده می‌گیریم و فکر می‌کنیم از هر چیزی هر طوری می‌شود استفاده کرد.
ذات اینترنت و رسانه های نوین چیست و چطور می‌توان از آن استفاده کرد؟
(ص۷۲) چه باید کرد؟ با دور ایستادن از هر ساخت یا وسیله می توان اصول و نقاط قوت آن ها را تشخیص داد. هر وسیله این قدرت را دارد که فرضیه خود را بر اشخاص ناوارد تحمیل کند.
چه باید کرد؟ اجتناب از خلسه نارسیسی؟ نفی تعلق ناشی از خود بینی به وسایل؟ چگونه؟
* زبان، تلویزیون و سینما، و اوقات فراغت *
(ص۷۶) زبان امروز غرب حامل فرهنگ کفر است.
زبان اینترنت و رسانه های نوین هم همین است؟
فرهنگ کفر چه مولفه هایی دارد؟
(ص۷۸) وقت شناسی ضرورت جوامع صنعتی. رواج ساعت مچی. وقت شناسی در جوامع کشاورزی اهمیت چندانی نداشت.
وقت شناسی و زندگی برنامه ریزی شده تا چه حد مورد تایید است؟
سبک زندگی کشاورزی چگونه الهی بوده است که بدون برنامه ریزی دقیق دچار اسراف وقت و اتلاف وقت نمی شدند؟
(ص۸۲) اگر موجبات این ابزار ما را از حقیقتی که در جستجوی آن هستیم باز دارند چه باید بکنیم؟
آوینی می‌پرسد و جواب نمی‌دهد. واقعاً جواب چیست؟
(ص۸۳) تا آن جا دل به این ابزار ببندیم که اراده مستقل ما را برای ایجاد یک حکومت اسلامی نفی نشود.
این راهکاری بسیار کلی است. یعنی تا کجا؟ مصداق آن درباره اینترنت و رسانه های نوین چیست؟
* درباره ارتباطات *
(ص۱۰۳) سینما، رادیو و تلویزیون و ... وسایلی بی سابقه هستند ... هم نیازها جدید هستند و هم متعلقات این نیازها.
نیازها و متعلقات نیازهای پاسخ داده شده توسط اینترنت و رسانه های نوین چیست؟
(ص۱۰۵) آیا این جاذبیت (پول، زن، سینما، تلویزیون) را نمی توان در خدمت خیر و صلاح بشر به کار گرفت؟
(آوینی به سوال بالا هم جواب نمی دهد.)
آیا نمی توان اینترنت و رسانه‌های نوین را در خدمت خیر و صلاح بشر به کار گرفت؟
(ص۱۱۳) غلبه برابر تمدن غرب جز با غلبه بر نفس اماره و ترک عادات ملازم با زندگی ماشینی و تکنیک زده امکان ندارد. (یاری گرفتن از وجدان فطری انسان ها)
بفرمایید دقیقاً در برابر اینترنت و رسانه های نوین چه باید کرد؟
(ص۱۱۵) اگر یک معرفت عمیق حکیمانه نسبت به ماهیت این ابزار چراغ راه کاربر نباشد بلاتردید از عهده استخدام این وسایل برای صورت ها و معانی و پیام های منشأ گرفته از تفکر مستقل خویش بر نخواهیم آمد.
لطفا معرفت عمیق و حکیمانه نسبت به اینترنت و رسانه های نوین را تبیین فرمایید.
(ص۱۲۱) آیا به راستی هر کسی باید حق بیان داشته باشد و برای هر سخنی باید زمینه طرح فراهم شود، هر چند مطابقت با واقع نداشته باشد؟
وب۲، شهروند خبرنگار، شبکه های اجتماعی و ... که همه بازار عرضه ی سخن همگان است تکلیفش چیست؟
(ص۱۳۰) در ذات تمدن جدید تلاشی وسیع و تاریخی در جهت یافتن یک زبان تصویری در تقابل با زبان کلمات وجود دارد.
پیدایش اینترنت تا چه حد منطبق بر این خصلت ذاتی است؟
سرنوشت نهایی اینترنت و رسانه های نوین با این تلقی چه خواهد بود؟
(ص۱۳۳) بشر امروز از تعقل فلسفی می‌گریزد و روی به بازی‌ها و سرگرمی‌هایی می‌آورد که ذاتاً مبرای از تفکر باشند: فوتبال، جک پات، آتاری، سینما، تلویزیون و علی الخصوص کارتون.
آیا روی آوردن بشر امروز به تفریحات صرفاً ریشه در گریز از تعقل دارد؟
اشتغال به صنایع تفریحی تا چه حد مجاز و متعالی خواهد بود؟
(ص۱۳۳) شیرینی خواندن رمان: گرایش ذاتی انسان نسبت به قصه – فعال کردن تخیل خواننده
اما سینما نیازی به تخیل فعال ندارد. بلکه توهم واقعیت همه وجود تماشاگر را تسخیر می کند.
پر فروش ترین رمان ها و فیلم ها آثاری هستند که کمتر از همه بر دخالت فعال مخاطب خویش تکیه دارند.
پس اقبال مخاطب به بازی‌های رایانه‌ای از چه روست؟
آیا بازی رایانه‌ای نمونه‌ی بدیعی از تخیل فعال است؟
(ص۱۳۴) انسان زندانی مقتضیات زمان و موجبات تمدن صنعتی است و هرگز اجازه پیدا نمی‌کند که این زندگی را با نیازهای ذاتی خویش بسنجد.
آیا می شود این گونه نبود؟ اگر نه پس چاره چیست؟
(ص۱۳۵) مگر یک انسان تا کجا نیاز به تفریح دارد؟
(باز آوینی پاسخ نمی‌دهد)
(ص۱۳۶) برای معرفت یافتن به این وسایل و رسانه‌ها باید خود را از تأثیرات آنها دور نگه داشت.
معرفت یافتن یک بحث است، بکار بردن بحث دیگر.
چطور می‌توان بکار برد و از تأثیرات آن ها دور ماند؟
(ص۱۳۷) مسابقات هیجان انگیز، شوهای جذاب و فیلم های کمدی، فی انفسهم، نمی‌توانند کالبد روحی واقع شوند که در مسایل تربیتی،اخلاقی و یا مذهبی وجود دارد.
بازی رایانه‌ای چطور؟ اینترنت چطور؟ رسانه های نوین چطور؟
*
پ.ن:
این یادداشت، پایان‌بندی مناسبی برای سی و دو سال حیات مادی من است. الحمدلله که امروز منتشر می‌شود.
