مغز گوگلی شده دانش‌آموز میل چندانی به حفظ اطلاعات ندارد و عاشق تنوع و پریدن از یک شاخه به شاخه دیگر است. البته در این جست‌وخیزهای ذهنی، چیز دندان‌گیری هم نصیبش نمی‌‌شود. در یک‌کلام: نه مایه دارد و نه حوصله!
اگر پنجاه سال قبل، صحبت از تغییر جایگاه معلم در کلاس درس از «عقل کل» به «دوست و همراه» بچه‌ها در یافتن اطلاعات و سنجش منابع، یک امر محال بود، به نظر می‌رسد امروز چاره‌ای جز آن نداریم. اگر بیست سال قبل، جایگزینی روش‌های سنتی آموزش ـ مثل سخنرانی ـ با روش‌های گروهی و تعاملی یک «انتخاب» بود، امروز یک «الزام» است.

نوجوانی که مغزش «تلویزیونی» شده است، در کلاس درس، توانایی تمرکز بر گفتار طولانی معلم و خیره‌شدن به نوشته‌های روی تخته را ندارد و به‌طور کلی از امور جدی گریزان است. ولع او برای تماشای تصویرهای بیشتر و داشتن قدرت انتخاب در آنچه می‌بیند و می‌شنود، باعث می‌شود کلاس‌های درس سنتی از «بهره‌وری» تهی گردند و خستگی و حواس‌پرتی در آن‌ها موج بزند.

ابتدایی‌ترین برخورد ما با رسانه‌ها یک برخورد فیزیکی است: کودکی که به تلویزیون خیره می‌شود، نوجوانی که گوشی تلفن همراه را به دست می‌گیرد، جوانی که برای شنیدن موسیقی هدفون روی گوشش می‌گذارد، معلمی که کتابی را زیر بغل می‌گذارد و نویسنده‌ای که برای نوشتن مقاله‌اش دکمه‌های صفحه‌کلید رایانه را فشار می‌دهد، همگی در حال مواجهه‌ی جسمانی با دنیای رسانه‌ها هستند. چشم و گوش و دست ما در خط مقدم درگیری با رسانه‌ها هستند و سایر اعضا و اندام در مرحله‌ی بعدی متأثر از روش و میزان و نوع استفاده از ابزارهای رسانه‌ای می‌شوند؛ اما ما معمولاً این نوع از آثار رسانه‌ها بر مخاطبان را نادیده می‌گیریم و عمده‌ی دل‌نگرانی‌ها و گفتگوهایمان درباره‌ی آثار فکری و روحی مصرف رسانه است.

اواخر بهمن‌ماه ۹۷ افتخار داشتم تا در یازدهمین رویداد نوآوری‌های آموزشی چهارسوق به عنوان یکی از هشت سخنران اصلی به صحبت بپردازم. موضوعی که از میان سرفصل‌های پیشنهادی من در طول دو ماه رفت و برگشت با مربیان عزیز سخنرانی در چهارسوق نهایی شد «از سواد رسانه‌ای تا تربیت رسانه‌ای» بود. متنی که بعد از چهار بار ویرایش در ۱۶۰۰ کلمه آماده شد و من در کمتر از سیزده دقیقه آن را اجرا کردم.
ضمن دعوت از شما برای تماشای فیلم این سخنرانی، متن کامل آن را نیز منتشر می‌کنم:

من به عنوان معلم باید بتوانم به شاگردانم «سواد دیجیتالی» و «سواد اطلاعاتی» بیاموزم. اما در حال حاضر من در کلاسم نمی‌توانم بگویم موبایل، لب تاپ و اینترنت را باز کنید و سرچ کنید؛ نمی‌توانم بگویم، چون برای فضای مدرسه و رابطه معلم و شاگردی حرمتی قائل هستم. همینطور که دانش‌آموز شروع می‌کند به سرچ کردن، فضای مجازی چه پیشنهاد‌هایی به او می‌دهد؟
من برای حل این مشکل در مدرسه‌ی خودم مجبورم فیلترینگ داخلی و سیستم پایش محتوا بگذارم. وظیفه حاکمیت پس چه شد؟
این‌ها چالش‌هایی است که «سواد رسانه‌ای» نمی‌تواند حل کند. برای حل کردن آن باید برویم زیرساخت‌های استفاده امن و سالم و مفید را راه‌اندازی کنیم.

به دعوت برادران عزیزم در مؤسسه فرهنگی هنری خواجه نصیرالدین طوسی، در دوره تربیت مبلغ و مروج سواد رسانه در شهر مقدس قم حاضر شدم و برای حاضران در جلسه درباره‌ی ضرورت توجه تربیتی به رسانه و احیای امر تربیت رسانه‌ای در خانواده صحبت کردم.
محتوای جلسه ترکیبی از این دو جلسه بود:

از سواد رسانه‌ای تا تربیت رسانه‌ای
::
خانواده و تربیت رسانه‌ای

در آخرین هفته‌های سال ۱۳۹۷ به همراه برادر و سرور ارجمندم استاد دکتر سعید مدرسی، ۱۲ قسمت برنامه رادیویی سایه‌روشن با موضوع مدیریت رسانه در خانواده ضبط کردیم که در هفته اول و دوم اردیبهشت ۹۸ از رادیو معارف (موج FM ردیف ۹۶ مگاهرتز) پخش شد.

[پشت صحنه ضبط برنامه سایه روشن]

این فصل از برنامه سایه‌روشن را -به ترتیب قسمت‌های پخش شده- به این شرح بشنوید:

امروز افتخار داشتم تا در یازدهمین رویداد نوآوری‌های آموزشی چهارسوق به عنوان یکی از هشت سخنران اصلی به صحبت بپردازم. موضوعی که از میان سرفصل‌های پیشنهادی من در طول دو ماه رفت و برگشت با مربیان عزیز سخنرانی در چهارسوق نهایی شد «از سواد رسانه‌ای تا تربیت رسانه‌ای» بود. متنی که بعد از چهار بار ویرایش در ۱۶۰۰ کلمه آماده شد و من در کمتر از سیزده دقیقه آن را اجرا کردم. تجربه‌ای عجیب و به‌یادماندنی از همکاری با یک گروه واقعاً حرفه‌ای و مهربان که بدون چشم‌داشت و مخلصانه برای ارتقای تعلیم و تربیت ایران تلاش می‌کنند.

به دعوت مربیان محترم مدرسه‌ی فرهیختگان سراج در جمع اولیای محترم پایه‌ی ششم و هفتم این مدرسه حاضر شدم و درباره‌ی تربیت رسانه‌ای در خانواده صحبت کردم. در این جلسه ویرایش دوم از مبحث «خانواده و تربیت رسانه‌ای» را ارائه کردم که نسبت به ویرایش اول تغییرات زیادی داشته و مفصل‌تر شده است.

حالا واقعاً وقت آن رسیده که از خودمان بپرسیم رده‌بندی سنی دقیقاً به چه دردی می‌خورد وقتی تقریباً کسی آن را اجرا نمی‌کند؟
البته من خودم بلدم برخی پاسخ‌های شایع به این پرسش طعنه‌آمیز را در ذهنم مرور کنم. خب بدک نیست. اما همه‌ی این موارد چند درصد از مخاطبان بازی‌ها را پوشش می‌دهد؟ با این حساب آیا به‌صرفه است که همه‌ی همت و توان تبلیغی و آموزشی‌مان را صرفاً بر ترویج رده‌بندی سنی بازی‌ها متمرکز کنیم و از «اصلِ مسأله» غافل شویم؟
اما «اصلِ مسأله» چیست؟
شاید بهتر است اول بپرسیم «مسأله‌ی چه کسی؟»
مسأله‌ی بازی‌سازان؟ مسأله‌ی بازی‌فروشان؟ مسأله‌ی بنیاد ملی بازی‌ها؟ یا مسأله‌ی پدر و مادرها؟

از اوایل دهه‌ی نود که زمزمه‌ی «سواد رسانه‌ای» در محافل علمی و رسانه‌ای ایران پیچید تا امروز که این موضوع برای خودش «انجمن ملی» و «همایش رسمی» و «کتاب درسی» هم دارد، گیجمان مفرطی در آموزه‌ها و توصیه‌ها و روش‌های آموزشی آن وجود دارد. بدتر آن که صاحبان نظر و سخن و قلم هم در این زمینه متفرقند و هر کسی از گوشه‌ای ندایی سر می‌دهد. از بالا که نگاه می‌کنی معلوم است که با دو گروه عمده طرف هستی: «گمراهان» و «در راه ماندگان»
«گمراهان» طایفه‌ای خوش‌خیال، اطواری و پایان‌نامه به بغل که به خیالشان «با سواد سواد گفتن دهان کسی شیرین خواهد شد» و -حتی از این مسخره‌تر- می‌پندارند که با درخشیدن ستاره‌ی سواد رسانه‌ای در آسمان دانش و فرهنگ ایران، چالش خانواده‌ها و فرزندانشان با رسانه‌ها مدیریت (!) خواهد شد. تعریفشان از سواد رسانه‌ای «ترجمه‌ای» است و شناختشان از رسانه‌ها «ترجمه‌ای» است و فهمشان از تربیت «ترجمه‌ای» است و تصورشان از موفقیت نیز «ترجمه‌ای» است. و گویی درباره‌ی اینان فرمود: «ضَعُفَ الطَّالِبُ وَالْمَطْلُوبُ»... بلند آواز و میان‌تهی.
«در راه ماندگان» اما «ترجمه‌ای» نیستند. هر چند با طناب پوسیده‌ی «گمراهان» مدتی به چاه ویل «سواد رسانه‌ای ترجمه‌ای» فرو رفته‌اند؛ اما در میانه‌ی راه دریافته‌اند که «بر قبری می‌گریند که مُرده‌ای در آن نیست». پس با اندک بضاعتی که داشته‌اند بر روی «مسأله‌ی اصلی» و نه «راه‌حل جعلی» تمرکز کرده‌اند و «همچنین هر یک به جزوی که رسید / فهم آن می‌کرد هرجا می‌شنید / از نظرگه گفتشان شد مختلف / آن یکی دالش لقب داد این الف» که فرمود: «به قدر دانش خود هر کسی کند ادراک»
*
برای در امان ماندن از قیل و قال «گمراهان» امروز بیش از هر زمان دیگر به یک نقشه‌ی راه جامع برای مواجهه با چالش‌های تربیتی رسانه‌های نوین نیاز داریم. نقشه‌ای که نام آن «سواد رسانه‌ای» نخواهد بود؛ چون نمی‌تواند «ترجمه‌ای» باشد.
پس ای «در راه ماندگان»؛ متحد شوید!

به دعوت مدیریت محترم دبیرستان غیردولتی حکیم سنایی (منطقه ۵ تهران) در جلسه‌ی اولیای دانش آموزان این مدرسه حاضر شدم و درباره‌ی نظام جامع تربیت رسانه‌ای در خانواده و سرفصل‌های پیشنهادی برای قانون‌گذاری رسانه‌ای در خانه صحبت کردم.

به دعوت مدیریت محترم دبیرستان دوره اول غیردولتی آیینه (منطقه ۵ تهران) در جلسه‌ی اولیای دانش آموزان این مدرسه حاضر شدم و درباره‌ی نظام جامع تربیت رسانه‌ای در خانواده و سرفصل‌های پیشنهادی برای قانون‌گذاری رسانه‌ای در خانه صحبت کردم.

در اولین جلسه از مجموعه نشست‌های «حیات نسل پیشرو» در جمع برادران بزرگوار مرکز همکاری‌های فناوری و نوآوری به تبیین ضرورت آموزش سواد رسانه‌ای و تاریخچه‌ و آموزه‌های کلیدی این حوزه‌ی آموزشی در جهان پرداختم. سپس درباره‌ی کتاب درسی تفکر و سواد رسانه‌ای صحبت کردیم و در انتها مدل بومی هرم آموزش سواد رسانه‌ای با هدف تحقق «تربیت رسانه‌ای» را مطرح کردم.

گزیده‌ای از فیلم این جلسه