مقدمه‌ای کوتاه بر یک مقاله‌ی بلند:
من که خودم پایه‌ی حرف زدن و بحث کردن درباره‌ی فضاهای رسانه‌ای و اهل حضور در جلسات دانش آموزی و دانشجویی مختلف با موضوعات سواد رسانه‌ای هستم، چندی پیش به عنوان مستمع به جلسه‌ای دعوت شدم که قرار بود در آن از خطرات رسانه‌های نوین سخن گفته شود. با خودم می‌گفتم که احتمالاً یا حرف‌هایی از قبیل نمادشناسی فراماسونری در فلان بازی اینترنتی می‌شنویم یا تکرار مکرراتی از یهودی بودن فلان سرمایه‌دار صاحب رسانه و ...
سخنران جلسه، «حجت‌الاسلام محمد کهوند»، را نمی‌شناختم. اما همین که طلبه بود و خوش صحبت و از چیزی حرف می‌زد که خودش تجربه کرده بود و یافته‌های تحقیقات دست اول خودش را ارایه می‌داد خوشم آمد. هر چند که همان نگاه بدبینانه و منفی به اصل رسانه‌های نوین -که انتظارش را داشتم- داشت، اما -آن‌طور که انتظارش را نداشتم- در دام انفعال نیفتاده بود و با هیجان از راهکارهای ملی بهره‌برداری مثبت از دستاوردهای دیجیتال حرف می‌زد. از همه مهم‌تر رویکرد او به رسانه، رویکری تربیتی بود و همین موجب شده بود که بسیاری از آن‌چه می‌گفت برایم آشنا و پذیرفتنی باشد. مثل این که ما دو نفر سال‌ها جدای از هم روی یک پروژه کار کرده‌ایم و بی‌خبر از کارهای هم، به یک راه‌حل رسیده‌ایم.
بعد از اتمام جلسه چند دقیقه‌ای صحبت کردیم و او لطف کرد و نتیجه‌ی ساعت‌ها زحماتش را بی‌منت در اختیارم گذاشت.
*
از میان همه‌ی یادداشت‌هایی که در این چند ساله در موضوع «سواد رسانه‌ای» خوانده‌ام، مقاله‌ای که «حجت‌الاسلام محمد کهوند» و دوستانش نوشته‌اند، مفصل‌ترین و دقیق‌ترین توصیه‌های ممکن برای بکارگیری ابزارهای رسانه‌ای نوین با نگاهی آموزشی و خانوادگی است. هر چند که این مقاله پیش از این با ویرایش‌های گوناگون در چند سایت غیرتخصصی منتشر شده است، اما نسخه‌ی کاملی که از نویسنده‌ی محترم آن گرفتم از سایر نسخه‌های اینترنتی آن جامع‌تر است.
هر چند که شاید اگر خودم حوصله و همت می‌داشتم و آن‌چه بارها در جاهای مختلف گفته‌ام مکتوب می‌کردم، ادبیاتی غیر از این داشت، اما از نظر طرح کلی اندیشه و رویکرد تربیتی تفاوت چندانی نمی‌کرد. لذا از شما دعوت می‌کنم این نوشتار دقیق و مفصل را که در آن تقریباً دخل و تصرفی نکرده‌ام حتماً بخوانید.

اصول زنجیره‌ای رسانه دینی در خانواده عبارت است از:

۱. اصل حاکمیت قانون
اولین اصل از اصول دهگانه رسانه دینی در خانه اصل حاکمیت قانون است. وجود قانون و رعایت آن در خانه برای فضای مجازی، بسیاری از مشکلات و آسیب‌ها را می‌کاهد و راه صحیح استفاده از آن را به اعضای خانواده می‌آموزد. قانون رسانه ای در خانه‌ها به دو صورت مطرح است:

الف) حاکمیت قانون خدا:
در چگونگی استفاده از رسانه، آنچه به‌عنوان سند بالادستی عمل می‌کند و بر تمام اصول دیگر ارجحیت دارد، آموزه‌های دینی و برنامه‌های الهی است. بنابراین آموزه‌های دینی به عنوان برنامه الهی که از جانب خداوند متعال در قرآن و معصومین علیهم السلام در روایات آمده، تعیین‌کننده نهایی شیوه بهره‌گیری از رسانه‌های دیجیتال است. به عبارت دیگر زندگی باید رنگ و بوی خدایی داشته باشد همچنان که قرآن کریم می‌فرماید: «صِبْغَةَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً وَ نَحْنُ لَهُ عابِدُونَ[1]؛ رنگ خدا را و چه کسی رنگش نیکوتر از رنگ خداست؟ و ما فقط پرستش‌کنندگان اوییم.» و اگر یاد خدا نباشد و زندگی رنگ و بوی خدایی نداشته باشد انسان به حال خودش رها می‌شود: «وَ لا تَکونُوا کالَّذینَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ؛[2] و مانند کسانی مباشید که خدا را فراموش کردند، پس خدا هم آنان را دچار خودفراموشی کرد.» و اگر خدا انسان را فراموش کند اول سقوط انسان است.
بنابراین خانواده‌ها باید نسبت به مسائل دینی که مربوط به رسانه‌های نو ظهور، خصوصاً فتاوای مراجع معظم تقلید، در مواردی همچون خرید و فروش ابزارهای نوین رسانه ای[3]، عضویت در شبکه‌های اجتماعی[4]، چت با نامحرم[5]، دیدن فیلم، سریال و پویانمایی که تصاویر نامحرم در آن پخش می‌شود، دیدن عکس نامحرم، استفاده از برخی سرویس‌های خاص[6] و ... آگاهی کامل داشته باشند.

ب) حاکمیت قوانین استفاده از رسانه:
نمی‌توان بدون قانون مشخص و مدون کاری کرد که از آسیب‌های رسانه در امان بود. برای داشتن نظام مشخص استفاده از رسانه در خانواده، فرزندان باید با والدین خود قرارداد رسانه‌ای داشته باشند. این قرارداد در دو موضع قابل‌استفاده است. اولین موضع مربوط به زمانی است که خانواده تصمیم می‌گیرد برای فرزند خود ابزارهای نوین ارتباطی تهیه کند. قبل از خرید ابزار، والدین و فرزندان، مطابق شرایط مندرج در متن قرارداد، نوع استفاده از رسانه‌های دیجیتال را مشخص می‌کنند. موضع دوم مربوط به زمانی است که فرزندان رسانه‌های دیجیتال را در اختیاردارند و والدین شرط استمرار استفاده از ابزارهای فوق‌الذکر را امضای قرارداد پیش‌گفته می‌دانند. استفاده از رسانه باید تابع قوانین مترقی دینی باشد، چراکه خداوند متعال در قرآن می‌فرماید: «وَ لا تُلْقُوا بِأَیدیکمْ إِلَی التَّهْلُکة[7]؛ خویشتن را به دست خود به هلاکت نیفکنید.» و استفاده بدون ضابطه از ابزارهای نوین ارتباطی می‌تواند انسان را به پرتگاه‌های سقوط بکشاند.
برخی از مهم‌ترین محورهای قانونی که لازم است توسط کاربران (همه اعضای خانواده) مورد توجه قرار گرفته و رعایت شود عبارت است از:

• شرط اساسی استمرار استفاده از این ابزارها عوض نشدن سبک زندگی است: خوراک، پوشاک، روابط با اطرافیان، اخلاق
• با توجه به زیان‌بار بودن اینترنت نسل سوم و چهارم تلفن همراه تا قبل از راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات و پروژه‌های اقماری آن، از فعال‌سازی آن برای فرزندان خودداری کنید.
• فرزندان تنها در کنار والدین می‌توانند فیلم، موسیقی، نرم افزار و ... دانلود نمایند.
• بازی‌هایی با محتوای قتل، مسائل غیراخلاقی، هیجان کاذب، جادوگری، سرقت، مسائل غیرتوحیدی و ... استفاده نشود.
• با توجه به تحقیقات کارشناسی و مشورت با اساتید، روانشناسان، مشاوران خانواده و ... حداکثر سرعت اینترنت منازل برای امور علمی و تحقیقاتی وسایر نیازهای واقعی و نه کاذب 128kb/s معین گردید.
• فرزندان در ساعات روز از این ابزارها استفاده کنند و از استفاده شبانه پرهیز شود.
• به علت برهم زدن تمرکز در محیط‌های پرورشی و آموزشی، بهتر است از این ابزارها در محیط‌های یاد شده استفاده نشود.
• بازی‌های آنلاین بسیار خطرآفرین و غیرقابل‌کنترل هستند. از این رو بازی‌ها را با نظارت والدین به صورت آفلان بازی کرده و از اتصال اینترنت به دستگاه بازی خودداری گردد.
• وقت استفاده از این ابزار باید کاملاً محدود و مشخص باشد. فرزندان وقت خود را به هدر ندهند و نسبت به استفاده از این ابزار اعتیاد پیدا نکنند.
• برنامه‌ها را با نظارت والدین نصب و استفاده نمایند و از نرم‌افزارهای مخرب و نامناسب استفاده نکنند؛ مانند نرم‌افزارهایی که می‌توان با آن کانال‌های ماهواره را دریافت کرد.
• به علت اشراف و مدیریت غرب بر فضای مجازی و خطر درز اطلاعات خصوصی، اطلاعات شخصی و خصوصی خود را حتی در این ابزارها ذخیره نکنند. برای این کار باید از یک هارد اکسترنال مستقل از رایانه استفاده کرد. همچنین بنابر دلایل یاشده، استفاده از حافظه‌های ابری فعلاً صحیح نیست.
• از شبکه‌های اجتماعی ایرانی سالم مانند افسران استفاده کنند.
• استفاده از پالایه شکن ممنوع است.
• از موسیقی‌های مجاز و متناسب با فرهنگ اسلامی ایرانی استفاده شود.
• فرزندان با این ابزار خلوت نکنند؛ بنابراین دستگاه باید در حضور والدین استفاده شود.
• استفاده از تبلت و ... هنگام مهمانی رفتن و آمدن میهمان ممنوع است.
• استفاده از رمز عبور برای تلفن، تبلت، رایانه و ... در خارج از خانه کاری مناسب و عاقلانه است اما در خانه هیچ توجیهی برای این کار وجود ندارد. در صورت صلاحدید والدین برای داشتن رمز عبور، آن رمز در اختیار والدین قرار گیرد.
• داشتن پَروَنجا (فایل) و پوشه مخفی در دستگاه‌های ارتباطی ممنوع است.
• استفاده از این ابزارها و روش‌های نوین ارتباطی نباید موجب افت تحصیلی شود. در این صورت محدودیت‌های بیشتری اعمال شود و در صورت عدم افاقه محدودیت‌ها، این ابزار در اختیار فرزندان قرار نگیرد.
• مالکیت ابزارها با والدین باشد ونه فرزندان. مثلاً مالکیت تلفن همراه و یا تبلت از آن وادین است و آن‌ها به فرزندان خود اجازه استفاده از آن را می‌دهند. همانگونه که مالکیت آسمان‌ها و زمین از آن خداست و او اجازه تصرف را به ما داده است. اگر مالکیت با والدین باشد، مدیریت بر استفاده از آن بسیار سهل تر از زمانی خواهد بود که مالکیت با فرزندان باشد.

۲. اصل مسئولیت‌پذیری

مسئولیت پذیری والدین
برای داشتن رسانه سالم در خانواده، حاکمیت باید شرایط مطلوبی را برای خانواده‌ها مهیا سازد که موارد مربوط به آن ذکر گردید. آنچه مسلم است در حال حاضر کشورمان با شرایط مطلوب رسانه‌ای خصوصاً رسانه‌های دیجیتال فاصلهٔ فراوانی دارد. اما تعلل برخی مسئولین در سالم‌سازی فضای رسانه‌های دیجیتال کشور موجب نمی‌شود والدین نسبت به مسئله مهمی چون رسانه‌های دیجیتال از خود سلب مسئولیت نمایند.
بنا بر آیه شریفه «یأَیهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ قُواْ أَنفُسَکمُ وَ أَهْلِیکم نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الحِجَارَة؛[8] ای کسانی که ایمان آورده‌اید، خود و خانواده خود را از آتشی که هیزم آن مردم و سنگ‌ها هستند نگه‌دارید» پدر خانواده مسئول سالم‌سازی فضای معنوی و مادی خانواده است و رسانه‌های دیجیتال از این مقوله مستثنا نیست. سراسر نامه 31 نهج البلاغه که خطاب آن به امام حسن علیه السلام است، مبین حس مسئولیت پذیری امام علی علیه السلام در برابر فرزند برومندشان است. به همین علت والدین به‌ویژه پدر خانواده باید توجه خاصی را به رسانه‌های دیجیتال مبذول دارند.

مسئولیت پذیری فرزندان
از سوی دیگر فرزندان نیز باید مسئولیت‌پذیر تربیت شوند تا بتوانند مسئولیت‌های خطیر آینده را به عهده بگیرند. والدین باید با به‌کارگیری روش‌های مناسب تربیتی، فرزندانی مسئولیت‌پذیر بار بیاورند. اگر فرزندان مسئولیت‌های کوچک را در کودکی به عهده بگیرند می‌توانند در دوران نوجوانی و جوانی در قبال خود، خانواده، جامعه و خداوند متعال مسئولیت‌پذیر باشند. پیامبر بزرگوار اسلام می‌فرماید: «الْوَلَدُ سَیدٌ سَبْعَ سِنِینَ وَ عَبْدٌ سَبْعَ سِنِینَ وَ وَزِیرٌ سَبْعَ سِنِینَ فَإِنْ رَضِیتَ خَلَائِقَهُ لِإِحْدَی وَ عِشْرِینَ وَ إِلَّا فَاضْرِبْ عَلَی جَنْبِهِ فَقَدْ أَعْذَرْتَ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی[9]‌؛ فرزند تا هفت سال حاکم است (یعنی آزاد) و تا هفت سال بنده است (باید کاملاً تحت تربیت و تابع والدین خود باشد و مسئولیت‌هایی را از جانب آن‌ها بپذیرد)، و هفت ساله سوم وزیر است (باید مورد مشورت قرار گیرد) اگر در 21 سالگی اخلاقش رضایت بخش شد، که بهتر و گر نه باو بزن که در نزد خدا معذوری.». اگر فرزند مسئولیت‌های هرچند کوچک را در هفت ساله دوم پذیرفت، می‌تواند در هفت سال سوم در مقام مشورت قرار بگیرد که مسئولیت بزرگ‌تری است و الا فرزندان تبدیل به افرادی می‌شوند که نمی‌توانند مسئولیت‌های ریز و درشت فردی و اجتماعی را بپذیرند و یا به خوبی از عهده آن برآیند.

۳. اصل آموزش و آگاه‌سازی
از دیگر اصول مهم مربوط به مدیریت رسانه در خانواده‌ها، آموزش و آگاه سازی است. آموزش و آگاه‌سازی اصل بسیار مهمی در زندگی است تا جایی که در قرآن از آن به راه نجات خانواده از آتش تعبیر شده است. امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «لمّا نَزَلتْ هذه الآیة: [یا أیها الّذینَ آمَنوا قُوا أنفسَکم وأهلیکم نارا] قالَ النّاسُ: یا رسول اللّه! کیفَ نَقِی أنفسَنا وَأهلِینا؟ قالَ: اعمَلُوا الخیرَ وذَکروا بهِ أهْلِیکم فأدِّبُوهُم علی طاعةِ اللّه؛ چون آیه (ای کسانی که ایمان آورده‌اید! خود و خانواده خود را از آتش نگه‌دارید) نازل شد، مردم گفتند: یا رسول‌الله! چگونه خود و خانواده‌مان را حفظ کنیم؟ فرمود: عمل خیر انجام دهید و آن را به خانواده خود نیز یادآوری کنید و بر پایه فرمان‌برداری از خدا پرورششان دهید.»

آگاهی‌های مورد نیاز والدین
والدین باید نسبت به کارکردها، آسیب‌ها، فرصت‌ها و تهدیدهای فضای مجازی اطلاعات لازم را جمع آوری کرده و مطالب مفید آن را به فرزندان، دوستان، اقوام و نزدیکان خود منتقل کنند.
آگاهی‌هایی که لازم است والدین در مورد فضای مجازی کسب کنند و نسبت به ترویج آن از طریق گفتگو در جلسات خانوادگی، میهمانی و حتی نوشتن کتاب، مقاله، نامه به مسئولین و یا سخنرانی اقدام نمایند در سه محور خلاصه می‌شود:
الف) آشنایی با آداب، رسوم و فرهنگ اصیل اسلامی- ایرانی؛
ب) آشنایی با روش‌های تربیتی صحیح در اسلام؛
ج) آگاهی‌های رسانه‌ای: والدین باید در مورد رسانه‌های دیجیتال، آگاهی‌های لازم را داشته باشند که در ذیل به آن اشاره می‌شود:

روش‌های کسب آگاهی در مورد فضای مجازی
یکی از راهکارهای کسب اطلاعات، تجربه‌های شخصی است. به عبارت دیگر والدین خودشان این فضا را تجربه کنند و با فرصت‌ها و تهدیدهای آن آشنا شوند و آنگاه دیگران را نیز مطلع نمایند. با توجه به وقت اندک خانواده‌ها و خطرات فراوان موجود در این فضا حتی برای والدین، توصیه می‌شود از تجربه‌های اساتید و کارشناسان این فضا استفاده شود و اطلاعات مورد نیاز را با مشورت با ایشان به دست آورند. امام علی علیه السلام در حدیثی زیبا می فرمانید: «أَی بُنَی إِنِّی وَ إِنْ لَمْ أَکنْ عُمِّرْتُ عُمُرَ مَنْ کانَ قَبْلِی فَقَدْ نَظَرْتُ فِی أَعْمَالِهِمْ وَ فَکرْتُ فِی أَخْبَارِهِمْ وَ سِرْتُ فِی آثَارِهِمْ حَتَّی عُدْتُ کأَحَدِهِمْ بَلْ کأَنِّی بِمَا انْتَهَی إِلَی مِنْ أُمُورِهِمْ قَدْ عُمِّرْتُ مَعَ أَوَّلِهِمْ إِلَی آخِرِهِم[16]‌؛ ای نونهالم، هر چند من (ایام) عمر آنان را که پیش از من بوده‌اند درنیافتم ولی در کردارشان نگریستم و در گزارش اخبارشان اندیشیدم و در آثارشان گشتم تا همچون یکی از آنان شدم و حتّی به مدد آنچه از کارهای ایشان به من رسیده چنان شدم که گویی عمری از آغاز تا پایان با آنان بسر برده‌ام.‌». بنابر این والدین می‌توانند با مطالعه آثار در خور توجه و قابل اعتماد، اطلاعات مطلوبی را در این زمینه به دست آورند.

در چه زمانی باید آگاهی‌های رسانه ای را کسب کرد؟
نکته مهم دیگر آن است که آموزش و آگاه‌سازی باید در زمانی صورت گیرد که فرزند به مسائل نامناسب مبتلا نشده و آلودگی‌های فضای مجازی روح و جسم او را تسخیر نکرده باشد. خصوصاً قبل از اینکه به‌وسیله افکار باطل مانند مطالب غیراخلاقی و شبهات فراوان اعتقادی که از طریق رسانه‌ها فرستاده می‌شود ذهن او دچار تشویش شده و احساسات و رفتار او تحت کنترل فضای مجازی درآید. امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: «بادِروا أحداثَکم بِالحَدیثِ قَبلَ أن تَسبِقَکم إلَیهِمُ المُرْجِئةُ[17]؛ نوجوانان خود را، پیش از آنکه افکار مخالفان به سراغشان روند، حدیث بیاموزید.» اهمیت آگاه سازی فرزندان و پاسخ به شبهات آنان آنچنان است که امام علی علیه السلام در وصیت خویش به فرزند برومندشان امام حسن علیه السلام آن را مقدم بر آموزش قرآن، تفسیر، شریعت و احکام اسلامی می‌داند. ایشان در ابتدای وصیتشان می‌فرماید: «وَ أَنْ أَبْدَأَک بِتَعْلِیمِ کتَابِ اللَّهِ وَ تَأْوِیلِهِ وَ شَرَائِعِ الْإِسْلَامِ وَ أَحْکامِهِ وَ حَلَالِهِ وَ حَرَامِهِ لَا أُجَاوِزُ ذَلِک بِک إِلَی غَیرِهِ ثُمَّ أَشْفَقْتُ أَنْ یلْبِسَک مَا اخْتَلَفَ النَّاسُ فِیهِ مِنْ أَهْوَائِهِمْ مِثْلَ الَّذِی لَبَسَهُمْ وَ کانَ إِحْکامُ ذَلِک لَک عَلَی مَا کرِهْتُ مِنْ تَنْبِیهِک لَهُ أَحَبَّ إِلَی مِنْ إِسْلَامِک إِلَی أَمْرٍ لَا آمَنُ عَلَیک فِیهِ الْهَلَکةَ وَ رَجَوْتُ أَنْ یوَفِّقَک اللَّهُ فِیهِ لِرُشْدِک وَ أَنْ یهْدِیک لِقَصْدِک[18]؛ و خواستم از تعلیم کتاب خدا و تأویل آیات قرآن و مقررات و احکام اسلام و حلال و حرام دین آغاز کنم و به سخن دیگر نپردازم، ولی از این نکته نگرانم که اشتباهاتی که هوی و هوس‌ها ببار آورده و موجب اختلاف میان مردم گشته ترا نیز دامنگیر شود، از این رو با این که از تذکر این شبهه‌ها دلخوش نیستم (که ذهن صاف و بی‌آلایش ترا تیره و کدر کند) اما محکم کردن پایه (و روشن کردن موارد شبهه) بهتر از آن است که ترا بدست چیزی سپارم که از هلاکت در آن بر تو ایمن نیستم (یعنی ترا در ورطه بیخبری و بی‌اطلاعی رها کنم، با اینکه ممکن است هنگام برخورد با افکار و آرای گوناگون حق را نیابی و به گمراهی افتی) امیدوارم خدایت در این لغزشگاه‌ها توفیق هدایت عطا کند، و به راه راست هدایت فرماید»

۴. اصل الگوسازی
الگوسازی از مهم‌ترین اصول کاربردی برای داشتن رسانه سالم در خانواده است. اصل الگو سازی در تمامی مباحث تربیتی کاربرد دارد و استفاده از الگوها از بهترین راهکارهای اصلاح رفتار نادرست به سوی رفتارهای هنجار و مطلوب دینی است. آنچه که لازم است خانواده‌ها در این مورد بدان توجه نمایند عبارت است از:

۵. اصل مدیریت
مدیریت در زندگی نقش مهمی دارد همان‌طور که حضرت علی علیه‌السلام آن را جزء اصول مهم زندگی می‌داند: امام علی علیه‌السلام: «قِوامُ العَیشِ حُسنُ التَّقدیرِ، ومِلاکهُ حُسنُ التَّدبیر[21]؛ رکنِ زندگی، برنامه‌ریزی درست و پایه آن مدیریت صحیح است.»
این اصل در رسانه نیز کاربرد دارد. برای داشتن رسانه مطلوب خانواده، بعد از کسب آگاهی‌های لازم در مورد رسانه، باید دانسته‌های خود را در عمل، اجرا کرد و استفاده از فضای مجازی را در خانه‌ها کاملاً مدیریت نمود. به‌بیان‌دیگر والدین پس از کسب آگاهی‌های لازم در مورد فضای مجازی و اجرایی کردن آن در زندگی شخصی و خانوادگی (مدیریت رسانه)، ضمن سالم‌سازی فضای مجازی برای خانواده، زمینه‌های ترقی و تعالی را در خانواده بوجود می‌آورند.
مدیریت رسانه در خانواده به پنج قسمت تقسیم می‌شود:

۶. اصل جایگزین سازی
وقتی استفاده از ابزاری خاص موجب بروز آسیب‌های فراوان برای کاربران می‌شود، مطمئناً باید به دنبال جایگزینی مناسب بود تا میزان آسیب‌ها را به حداقل رسانده و یا تهدید را به فرصت تبدیل کرد.
اصل جایگزین سازی، از دو حیطه قابل بررسی است. اول آداب، رسوم و فرهنگ اسلامی – ایرانی است که به عنوان مهم‌ترین جایگزین مطرح است و در مرحله دوم استفاده از تولیدات و سرویس‌های بومی کشور. در اینجا توضیحات هرکدام از این دو مورد خواهد آمد.

الف) آداب، رسوم و فرهنگ اسلامی- ایرانی
بهترین جایگزین برای ابزارهای نوین ارتباطی جهت کاهش آسیب‌ها و معضلات آن، آداب، رسوم و فرهنگ اسلامی – ایرانی است. تفکری که می‌گوید راه حل مشکلات فضای مجازی منحصر در فضای مجازی است، بسیار دور از واقعیت بوده و راهکارهایش کاربر را به ترکستان می‌برد. به عنوان مثال انسان موجودی اجتماعی است و نیاز به ارتباط با اطرافیان خود دارد. حال اگر بخواهیم پاسخگویی به این نیاز را منحصر در ارتباطات مجازی کنیم (این اتفاق متاسفانه در حال وقوع است)، ارتباطات اجتماعی و واقعیمان دچار آسیب‌های فراوانی می‌شود. در اینجا برای حل معضلات بوجود آمده نمی‌توان تنها از فضای مجازی مدد گرفت؛ بلکه باید از بستر و امکانات فضای واقعی برای حل مشکلات پدید آمده از ناحیه فضای مجازی، یاری خواست و ارتباطات واقعی را تعمیق و تقویت کرد. بهترین جایگزین آداب، رسوم و فرهنگ فراموش شده اسلامی ایرانی است و مهم‌ترین بستری که می‌تواند عمل جایگزینی را انجام داده و ضمن غنی سازی صحیح اوقات فراغت، فرهنگ اصیلمان را احیاء کند، خانواده و کارکردهای مربوط به آن است. به نظر می‌رسد موارد ذیل باید جایگزین ارتباطات نادرست فضای مجازی در خانواده‌ها شود.

ب) سخت‌افزار و نرم‌افزارهای بومی
وقتی از آسیب‌های فضای مجازی صحبت می‌شود، بلافاصله کاربران، سرویس‌های جایگزین را مطالبه می‌کنند. خصوصاً اگر مباحث پیرامون اینترنت، بازی‌های رایانه ای و شبکه‌های اجتماعی مطرح و مسائل فرهنگی و امنیتی نیز جلو ویژه ای بیابد.
خوشبختانه هم اکنون جایگزین‌های مناسبی برای سرویس‌های غربی در داخل کشور وجود دارد که به اختصار برخی از آن‌ها را ذکر می‌کنیم:

نکته قابل توجه در مورد جایگزینی سرویس‌ها آن است که کاربران بیان می‌کنند سرویس‌های جایگزین بومی نباید امکانات و قابلیت‌های کمتری از سرویس غیر بومی داشته باشند و الا کاربران میل و رغبتی برای استفاده از این سرویس‌ها نخواهند داشت. در پاسخ ذکر دو نکته بسیار ضروری است:

a) خدمات غیر بومی هم در ابتدا با کمبودها، اشکالات و نواقص زیادی عرضه شدند و به مرور زمان و با صبر و تحمل کاربران، نواقص رفع شده و رو به تکامل نهادند. این روند طبیعتاً باید برای برنامه‌های داخلی نیز طی شود.

b) یکی از مباحث انحرافی که توسط رسانه‌ها به ذهن‌ها القاء شد، جایگزینی غیر عاقلانه است. به این معنا که هر خدماتی، صرف نظر از ذات، آثار و تبعات آن نیاز به جایگزین بومی از همان جنس دارد. مثلاً برای مقابله با سیگارهای آمریکایی، نیاز است یک جایگزین ایرانی از همان جنس برای آن در نظر گرفته و خودمان دست به تولید سیگار بزنیم!. سیگار با تمام مضراتش اگر توسط خودمان هم ساخته شود، همان نتیجه را در بر دارد. در واقع خودمان با دست خودمان، خویشتن را به کشتن داده‌ایم در حالی که قرآن می‌فرماید: «وَ لا تُلْقُوا بِأَیدیکمْ إِلَی التَّهْلُکة[33]؛ و خویشتن را به دست خویش به هلاکت میندازید».
به این مثال‌ها توجه بفرمایید:

• آیا عاقلانه است کودک خردسالی که با چاقوی خارجی بازی می‌کند، چاقو را از او گرفته و یک چاقوی ایرانی به او بدهیم؟
• کودک ۱۱ ساله ای مبتلا به هوسرانی است؛ چه چیز را باید جایگزین هوسرانی او کنیم؟
• اسلام به عنوان دین برگزیده الهی، چه چیز را جایگزین شراب کرد؟

باید توجه کرد که گاهی جایگزینِ یک ابزار و یا سرویس نامناسب، از جنس همان ابزار نخواهد بود و گاهی ممکن است حتی ماهیتاً با اصل ابزار و یا سرویس متفاوت باشد. مثلاً وقتی از کودک چاقو را می‌گیریم به او عروسک و یا ماشین اسباب بازی می‌دهیم. سیگار را از فرد سیگاری گرفته ذهنیت وی را نسبت به سیگار عوض می‌کنیم و به او تنقلات می‌دهیم. برای فرد مبتلا به هوسرانی در صورت رسیدن به شرایط مطلوب دینی ازدواج و در غیر این صورت با استفاده از روش‌های گوناگون وقت فراغتش را پُر کرده و بعد معنوی وی را تقویت می‌کنیم. در صدر اسلام، ازدواج موقت، به عنوان جایگزین شراب معرفی شد. در تمام مثال‌های فوق، ماهیت چیزی که به عنوان جایگزین معرفی شد، با اصل آن تفاوت ماهوی دارد. بنابراین جایگزین یک تبلت خارجی برای کودک و نوجوان تبلت ایرانی نیست. همچنین تنها با عنوان جذابی چون سیم کارت و یا تبلت دانش آموزی[34] نمی‌توان آسیب‌های آن را برای کودکان، نوجوانان و جوانان کاهش داد. بلکه بهتر است روند پیشنهادی ذیل برای سیمکارت طی شود:

• بچه‌ها تنها با شماره تلفن‌هایی که به تأیید والدین رسیده است، بتوانند تماس برقرار و یا دریافت کنند. مثل شماره تلفن والدین، اولیاء مدرسه، برخی از اقوام، چند تن از دوستان، پلیس، اورژانس و ... .
• هر پیامکی که توسط بچه‌ها ارسال و یا دریافت می‌شود، یک نسخه از آن برای والدین نیز ارسال شود.
• سیم کارت به نام یکی از والدین باشد.

در این صورت خواهیم دید که آسیب‌های احتمالی بر اثر استفاده نادرست از سیم کارت، چقدر کاهش پیدا می‌کند.

۷. اصل همراهی
اصل همراهی یکی از اصول مهم تربیتی مورد توجه قرآن است. انباءو اولیاء الهی همیشه همراه و مونس مردم بوده‌اند و همراه آنان زندگی می‌کردند؛ چه اینکه مردم دائماً در معرض تیرهای مسموم شیطان‌اند و نیازمند همراهی راهنما و هدایتگری هستند که آنان را به سوی خیر و صلاح ارشاد کند. از این رو امام هادی علیه السلام می‌فرمایند: «إِنَّ الْأَرْضَ لَا تَخْلُو مِنْ حُجَّة؛ زمین از حجت خدا خالی نمی‌ماند.»
در موضوع رسانه‌های نوین نیز فرزندان نیازمند همراهی والدین خود هنگام استفاده از آن می‌باشند تا بتوانند از راهنمایی‌ها و هدایتگری‌های والدین در شوره زار امپراطوری رسانه ای غرب با کمترین آسیب‌ها مواجه شوند و صدمه ببینند. از این روی در کشورهایی که مردم از سواد رسانه‌ای برخوردارند، غالب والدین، فرزندان خود را در هنگام بهره‌گیری از رسانه‌های دیجیتال همراهی می‌کنند.
این مشارکت و همراهی به دو صورت است:

• الف) حضور فیزیکی فعال:
  
  یعنی والدین هنگام استفاده فرزندان از فضای مجازی خصوصاً بخش رسانه ای آن، در کنارشان حضور داشته و یا حداقل فعالیت فرزندان برای والدین قابل رویت است. به‌عنوان نمونه 89% والدین هنگام بازی در کنار فرزندان خود می‌نشینند. صرف حضور والدین در کنار فرزندان موجب کاهش بسیاری از آسیب‌های رسانه‌های نوین می‌شود.
• ب) مشارکت:
  یعنی والدین نیز همانند فرزندان و همراه آنان از فضای مجازی استفاده کنند. به عنوان مثال در کشورهای یاد شده 47% والدین با فرزندان خود بازی‌های رایانه‌ای می‌کنند. فایده این نوع همراهی آن است که اگر در حین استفاده از رسانه‌های نوین با مطالب نامناسبی مواجه شوند، می‌توانند با استفاده از روش‌های گوناگون، آسیب‌های آن را به حداقل ممکن برسانند. مثلاً با ارائه توضیحاتی نسبت به رفع تصورات نامناسب فرزندان خود نسبت به یک پویانمایی و یا بازی اقدام نمایند.

۸. اصل ایمن‌سازی
از مهم‌ترین نگرانی‌های والدین نسبت به مسائل مربوط به فضای مجازی فرزندانشان، این است که اگر ما با استفاده از روش‌های گوناگون بتوانیم فرزندانمان را در خانه‌ها کنترل کنیم، باز هم از آسیب‌های اجتماعی مصون نیستند. مثلاً نوجوان می‌تواند در بیرون از خانه توسط تبلت دوستانش به مطالب غیر اخلاقی دسترسی داشته باشد. با چه روش‌هایی می‌توان با این نگرانی را کاهش داد.
اصل ایمن سازی، پاسخی به نگرانی خانواده‌ها در این زمینه است. اگر خانواده‌ها به این اصل و راهکارهای آن به صورت ویژه توجه کنند و اهتمام ویژه ای به اجرایی کردن راهکارها، فرزندان خود را داشته باشند، بسیاری از نگرانی‌های آنان مرتفع خواهد شد.
مهم‌ترین راهکارای ایمن سازی فرزندان در برابر آسیب‌های خارج از کنترل والدین عبارت‌اند از:

• برقراری پیوند عاطفی فرزندان با نماز:
  
  «إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکر[35]؛ نماز از فحشاء و منکرات جلوگیری می‌کند» و درجایی دیگر ضایع کردن نماز را مقدمه پیروی از شهوات و فرورفتن در منجلاب گرفتاری‌ها می‌داند: «فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ[36]؛ بعد از آنان نسلی جایگزین [آنان] شد که نماز را ضایع کردند و از شهوات پیروی نمودند
• برقراری پیوند عاطفی با مراکز دینی:
  درصورتی‌که والدین فرزندان خود را با مراکز دینی و ارزشی آشنا نموده و پیوند عاطفی بین فرزند خود و آن مرکز برقرار نمایند، آنان را از بسیاری از مشکلات و آسیب‌های احتمالی مصون نگه‌داشته‌اند. مسجد، حسینیه، دارالقرآن، پایگاه‌های بسیج و ... مراکز بسیار مؤثر در تربیت دینی کودکان، نوجوانان و جوانان هستند. این نکته را نباید فراموش کنیم که ما در مقابل فرزندانمان مسئولیت داریم.
• تقویت حیاء:
  تقویت حیا در فرزندان از دیگر راهکارهای مفید در این زمینه است. زیرا حیاء از یک سو مانع انجام نابهنجاری‌های گوناگون می‌شود. همانگونه که امام علی علیه السلام می‌فرماید: «الحیاءُ یصُدُّ عنْ فِعْلِ القَبیحِ[37]؛ حیاء و شرم، مانع زشت کاری می‌رود.» و از سوی دیگر دریچه ای برای حرکت به سوی خوبی‌ها و زیبایی‌ها در مقابل افراد می‌گشاید. امیر بیان امام علی علیه السلام می‌فرماید: «الحیاءُ سَبَبٌ إلی کلِّ جَمیلٍ[38]؛ حیاء و شرم، وسیله رسیدن به هر زیبایی است.»
• تقویت بینش و بصیرت:
  بینش و بصیرت از جمله ضروریات اولیه در زنگی بشری است. زیرا آنکه از چنین خیری بی بهره باشد، احتمال گمراهی‌اش بسیار زیاد است. امام صادق علیه السلام در روایتی زیبا می‌فرماید: «الْعَامِلُ عَلَی غَیرِ بَصِیرَةٍ کالسَّائِرِ عَلَی غَیرِ الطَّرِیقِ لَا یزِیدُهُ سُرْعَةُ السَّیرِ إِلَّا بُعْداً.[39]؛ ‌ هر که بدون بصیرت عمل کند مانند کسی است که بیراهه می‌رود هر چند شتاب کند از هدف دورتر گردد». برای افزایش بصیرت فرزندان در رابطه با فضای مجازی می‌توان از دو روش زیر بهره گرفت:
• طرح پرسش‌های کلیدی و تفکر برانگیز: برخی پرسش‌ها در مورد فضای مجازی و کارکرد رسانه ای آن تفکر برانگیز بوده و موجب می‌شود فرزندان میزان آگاهی‌شان نسبت به این مسائل بسیار بالا برود. مثلاً از فرزندان خود بپرسید چرا کشور ما در همه زمینه‌ها تحریم می‌شود اما در دریافت کانال‌های ماهواره، شبکه‌های اجتماعی، اینترنت، تلفن همراه هوشمند و ... تحریم نمی‌شود؟
• طرح شبهات و کمک به پاسخگویی فرزندان: خوب است والدین شبهاتی را درزمینهٔ فضای مجازی با فرزندان خود مطرح نموده و به‌صورت مدافع شبهه در این بحث وارد شوند و نظر فرزندان خود را در این زمینه مطالبه نمایند. مثلاً بگویند «به نظر می‌رسد تنها با تکیه‌بر فرهنگ‌سازی می‌توان بر مشکلات فضای مجازی فائق آمد و نیازی به نظارت حاکمیتی و پالایش کردن محتوای نامناسب از طرف مسئولان امر نیست.» سپس نظر فرزند خود را در این مورد جویا شود. مثال دوم اینکه به فرزند خود بگویند «ظاهراً والدین می‌توانند با خرید تبلت برای فرزند خردسال خود قبل از اینکه در دست دیگران ببیند و عقده‌ای شود! او را از آسیب‌های این ابزار در خارج از خانه هم حفظ نمایند.» والدین باید با ظرافت فراوان فرزندان را حین پاسخگویی، به سوی پاسخ مناسب راهنمایی کنند تا پاسخ مطلوب را نهایتاً از زبان او بشنوند و نه از زبان خودشان.
• کرامت بخشی و شخصیت دهی:
  کرامت نفس و داشتن شخصیت محکم یکی از راهکارهای مصون‌سازی فرزندان در مواجهه با آسیب‌های فضای مجازی است. امام علی علیه‌السلام می‌فرمایند: «مَنْ کرُمَتْ عَلَیهِ نَفْسُهُ هَانَتْ عَلَیهِ [شَهْوَتُهُ] شَهَوَاتُه[40]‌؛ هر که خود را بزرگوار دید شهوت‌هایش در دیده وی خوار گردید». با جملاتی مانند تو شیعه امام علی علیه‌السلام هستی و ارزش و جایگاه ویژه‌ای نزد خداوند متعال داری، تو با بقیه فرق داری و آینده درخشانی در انتظار توست و ... شخصیت دینی، فردی، اجتماعی و ملی او را تقویت نمایید و از هر عملی که موجب شود فرزندان ضعیف النفس، بی شخصیت، حقیر و کوچک شوند، به شدت پرهیز کنند.
• عینی سازی عاقبت گناه:
  عینی سازی عاقبت کارهای ناپسند، از دیگر راه‌های مصون‌سازی و خودکنترلی فرزندان است. والدین باید با استفاده از روش‌های گوناگون، اخبار و اطلاعات آگاهی‌دهنده‌ای را نسبت به آسیب‌های فضای مجازی و عاقبت استفاده نامناسب از آن را به فرزندان خود برسانند. اینکه دختری به واسطه استفاده نامناسب از شبکه‌های اجتماعی تنها پس از دوهفته استفاده در خانه ای تنها در مقابل 8 مرد قرار می‌گیرد و اتفاقات بسیار ناگواری برایش پیش می‌آید، از آسیب‌هایی است که یکبار تجربه آن نیز غیر قابل جبران است. پیشنهاد مطالعه کتاب و یا وب‌سایت خوب در این زمینه می‌تواند یکی از راهکارهای رسیدن به هدف فوق باشد.[41] اگر فرزندان ما آثار گناه را بدانند کمتر گناه می‌کنند.
• این دنیا مجهز به دوربین مدار بسته الهی است:
  والدین باید به فرزندان بیاموزند که تمام اعمال ما توسط خدا و خوبانش دیده می‌شود. همچنان که قرآن کریم می‌فرماید: «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیرَی اللَّهُ عَمَلَکمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلی عالِمِ الْغَیبِ وَ الشَّهادَةِ فَینَبِّئُکمْ بِما کنْتُمْ تَعْمَلُونَ[42]؛ بگو: عمل کنید به‌زودی خدا و پیامبرش و مؤمنان اعمال شمارا خواهند دید، و به‌زودی به‌سوی دانای نهان و آشکار بازگردانده می‌شوید، پس شمارا به آنچه همواره انجام می‌دادید، آگاه می‌کند.» جمله معروف حضرت امام خمینی ره که فرمود «عالم محضر خداست در محضر خدا معصیت نکنید» ذیل همین راهکار می‌گنجد. بهتر است والدین بعد مهدویت را برای نیل به این مقصود در فرزندان خود تقویت نمایند. یعنی این نکته را به طرق گوناگون و با بیانی شیوا و نرم در کودکان و نوجوانان نهادینه شود که اعمال آنان همه هفته و همه روزه به اطلاع امام زمان عج خواهد رسید. نکته بسیار مهم دیگر در این زمینه عبارت است از اینکه نوجوانان و جوانان باید بدانند که چشم و گوش و همه اعضاء و جوارح ما مسئولیت دارند و درباره نوع استفاده از آن‌ها بازخواست می‌شویم. «وَ لا تَقْفُ ما لَیسَ لَک بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کلُّ أُولئِک کانَ عَنْهُ مَسْؤُلاً [43]؛ دنبال چیزی را که بدان علم نداری مگیر که گوش و چشم و دل در باره همه این‌ها روزی مورد بازخواست قرار خواهی گرفت.»
• نظارت غیر مستقیم و مستقیم بر دوستان:
  والدین باید رفت‌وآمد و دوستان فرزندان خود را به‌صورت غیرمستقیم و گاهی مستقیم کنترل و نظارت نمایند. دوست و هم‌نشین تأثیر زیادی بر انسان می‌گذارد. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می‌فرمایند: «الْمَرْءُ عَلَی دِینِ خَلِیلِهِ وَ قَرِینِهِ[44]؛ انسان پیرو دین و آئین دوست و همنشین خود می‌باشد.» در سیره اهل‌بیت علیهم‌السلام ملاحظه می‌شود که حتی گاهی مستقیماً در انتخاب دوست فرزندانشان دخالت می‌کردند. (امام صادق علیهم‌السلام و دوست فرزندشان اسماعیل). بنابراین فرزندان را تشویق به داشتن دوستانی خوب کرده و از آمدوشد با دوستان ناباب نهی مستقیم و غیرمستقیم نمایید.
• طرح مسئله و دریافت پاسخ از فرزندان:
  یکی از روش‌های ایمن‌سازی فرزندان طرح مسئله برای آنان و کمک گرفتن از ایشان است. مثلاً والدین از فرزندان خود بپرسند: «شخصی را می‌شناسند که به علت ناآشنایی با فضای مجازی دچار افت شدید تحصیلی شده است. به نظر شما چرا افراد زیادی دچار این مشکل شده‌اند و راه‌حل آن چیست؟». شنیدن پاسخ مسئله از فرزندان و مرور راهکارها با آنان زمینه درونی سازی راهکارها را فراهم آورده و بستر پذیرش توصیه‌های تکمیلی والدین در آنان را بیشتر می‌کند.
• درخواست از مسئولین:
  خوب است از فرزندان خواسته شود مشکلات موجود در فضای مجازی و راهکارهای مقابله با آن را در قالب یک نامه (به‌عنوان‌مثال)، با همراهی والدین، برای مسئولین ذی‌ربط نوشته و به طرق گوناگون به آنان برسانند. مثلاً نامه ای به سایت وزارت ارتباطات و یا شورای عالی فضای مجازی ارسال نمایند. در این صورت هم برای فرزند خود ارزش و اعتبار خاصی را قائل شده‌ایم و هم به‌صورت غیرمستقیم راهکارها را به او القاء نموده‌ایم.

۹. اصل تدریج و استمرار
کار تربیتی و فرهنگی باید سه شاخصه مهم داشته باشد. اول مطابق با اصول و قواعد صحیح اسلامی باشد که این مورد در اصل حاکمیت قانون بیان شد. دوم به‌تدریج انجام پذیرد و سوم به‌صورت مستمر و دائمی باشد. اصل تدریج و استمرار از مهم‌ترین اصول مدیریت رسانه دینی در خانواده است. بگونه ای که حتی برای اجرای تمام اصول باید اصل تدریج و استمرار را مورد عنایت قرار داد. حذف رفتار و عادات نامناسب و نابهنجار و جایگزینی آن هنجارهای مورد تأیید شرع و فرهنگ حاکم بر کشور، به‌ندرت به صورت یک‌باره و ناگهانی اتفاق می‌افتد. با نگاهی به روند تربیتی قرآن در صدر اسلام در می‌یابیم که ابتدا ذهنیت افراد نسبت به رفتار نامناسب در قالب بیان اصول دین اصلاح می‌شود و سپس میل افراد به آن رفتار نامناسب تغییر می‌یابد و از کرده خویش پشیمان می‌شود و در انتها رفتار نو در قالب ترک عمل و یا انجام عملی جایگزین شکل می‌پذیرد. به عنوان مثال قرآن برای تحریم شراب طی 4 گام و به تدریج، تازه مسلمانان را از این عمل بازمی دارد.
در گام اول بیان می‌کند که برخی از مردم از نخل‌ها و درختان انگور شراب تهیه می‌کنند در حالی که می‌شود به جای آن رزق نیکو از درختان یادشده به دست آورد.

وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخیلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکراً وَ رِزْقاً حَسَناً إِنَّ فی ذلِک لَآیةً لِقَوْمٍ یعْقِلُونَ[45]؛
و از میوه‌های نخل‌ها و تاک‌ها شرابی مستی‌آور و رزقی نیکو به دست می‌آورید، و خردمندان را در این عبرتی است.

قرآن در این مرحله تصریح می‌کند از انگور و خرما می‌توان هم استفاده خوب کرد و هم استفاده نامناسب. استفاده خوب آن را به رزق نیکو و استفاده نامناسب آن را به شراب مستی آور تعبیر می‌کند.
در گام دوم در قالب پرسش و پاسخ ضمن تصریح به وجود منفعت در شراب برای مردم، گناه و آسیب‌های آن را بیشتر از منافع آن می‌داند.

یسْئَلُونَک عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیسِرِ قُلْ فیهِما إِثْمٌ کبیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَکبَرُ مِنْ نَفْعِهِما[46]؛
تو را از شراب و قمار می‌پرسند. بگو: در آن دو گناهی بزرگ و سودهایی است برای مردم. و گناهشان از سودشان بیشتر است.

در این مرحله ذهنیت مردم در مورد سودآوری حداکثری شراب نسبت به ضررهای آن عوض می‌کند و بیان می‌دارد که برخلاف تصور اولیه، ضررهای شراب بیش از منافع آن است.
در گام سوم خداوند متعال از اینکه کسی حین مستی نماز بخواند نهی می‌فرماید

یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُکاری حَتَّی تَعْلَمُوا ما تَقُولُون[47]؛
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، آن گاه که مست هستید گرد نماز مگردید تا بدانید که چه می‌گویید

و شراب را به صورت کلی حرام نمی‌کند اما با به نحوی با تحریک احساس می‌فرماید کسی که مست است حق صحبت کردن با من را ندارد و نمی‌تواند با خالق خود ارتباط برقرار کند. خصوصاً اینکه بر خلاف دو آیه قبل، با یا ای‌ها الذین آمنوا آیه را شروع می‌کند که به نحوی تحریک احساس محسوب می‌شود.
در گام نهایی خداوند متعال، شراب، قمار، بت و شرطبندی را عملی شیطانی و پلید دانسته و همه آن‌ها را تحریم می‌کند.

آیات قرآن به خوبی سیر تدریجی در تحریم چیزی که مردم وابستگی زیادی به آن دارد را رعایت کرده و روش تربیتی مبتنی بر تدریج و استمرار را به ما می‌آموزد.

در رابطه با مسائل مربوط به فضای نیز نمی‌توان رفتارهای نامناسبی همچون وابستگی و اتلاف وقت به ابزارها و روش‌های ارتباطی، استفاده غیر اخلاقی، دامن زدن به شایعات، غفلت از خدا، خود و اطرافیان و ... را نمی‌توان به راحتی و ظرف چند روز اصلاح کرد. بلکه به صورت تدریجی همراه با استمرار، ضمن کاهش وابستگی و دلبستگی به فضای مجازی، استفاده نامناسب آن را با عنایت به مطالب پیش گفته، به استفاده مطلوب تبدیل نمود.

۱۰. اصل اقتدار همراه با اعتماد، صمیمیت و مهربانی:
والدین باید در اجرای اصول فوق از خود اقتدار نشان داده و در مقابل خواسته‌های نابجای فرزندان از خود ضعف نشان ندهند و عقب نشینی نکنند. اما این اقتدار به معنای تندخویی، توهین، تحقیر و خشونت نیست. بلکه باید همراه صمیمیت، مهربانی و دلسوزی باشد. به عبارت دیگر درست است که والدین اصول مهم تربیتی را زیر پا نمی‌گذارند اما با چاشنی اعتماد، مهربانی و محبت به فرزندشان می‌فهمانند که چون دوستشان دارند در مقابل خواسته آن‌ها می‌ایستند. مثلاً در یک فضای صمیمی با جوان خود به می گویند این تلفن همراه امانتی است از جانب من به شما. من راه صحیح استفاده از این ابزار را برای شما بیان می‌کنم و آسیب‌ها و خطرات ناشی از استفاده نادرست را نیز متذکر می‌شوم. از آنجتایی که موفقیت‌های شما، آرزوی من است دوست ندارم آینده‌ات به علت آسیب‌های این ابزار تباه شود. نمی‌توانم دائم شما را کنترل کنم اما به شما اعتماد دارم که از این ابزار صحیح استفاده می‌کنی و از شما می‌خواهم شما هم به من اعتماد کنی و حرف‌هایم را بپذیری تا بتوانیم آینده ای درخشان را ترسیم کنیم. بنابراین داشتن آرامش و وقار در این زمینه بسیار لازم و ضروری است. رسول خدا صلی الله علیه وآله می‌فرماید: «علَیکم بِالسَّکینَةِ والوَقارِ؛ بر شما باد آرامش و وقار.»
برای اجرا کردن این اصل و توجه دادن فرزندان به این نکته که ایستادگی والدین در مقابل خواسته آن‌ها، از روی دلسوزی و شفقت است، لازم است والدین به موارد ذیل توجه ویژه داشته باشند:

• اگر با استفاده نامناسب فرزندان از این ابزار مواجه شدید به هیچ عنوان بچه‌ها را تحقیر نکرده و به آنان توهین نکنید. بلکه تنها ماهیت استفاده نادرست را زشت بشمارید. امام علی علیه السلام می‌فرمایند: «لَا تُحَقِّرَنَّ أَحَداً مِنَ الْمُسْلِمِینَ فَإِنَّ صَغِیرَهُمْ عِنْدَ اللَّهِ کبِیر[49]؛ نباید کسی از مسلمانان را کوچک شماری، زیرا کوچک آن‌ها نزد خدا بزرگ است.‌» اگر فرزندان شخصیتشان خرد شود و تحقیر شوند، در این صورت احتمال لغزش‌های بعدی آن‌ها بسیار زیاد خواهد شد. «مَنْ هَانَتْ عَلَیهِ نَفْسُهُ فَلَا تَأْمَنْ شَرَّه؛ هر که برای خود شخصیت و ارزشی قائل نشود از گزند او خاطر جمع مباش.‌» دشمن نیز در تمام برنامه‌های جنگ نرم خود، به دنبال گرفتن هویت و شخصیت افراد و تبدیل آنان به اشخاصی حقیر و بی شخصیت می‌باشد.
  بنابراین، والدین به جای تحقیر شخصیت بچه‌ها، عمل ناپسند آنان را زشت بشمارند و بین عمل و شخص انجام دهنده آن عمل، تفاوت قائل باشند.
• پرهیز از تندخویی و خشم: در تمام مراحل تربیتی رسانه دینی، از خشونت‌های نابجا و بی هنگام به شدت پرهیز شود. امام علی علیه‌السلام در این زمینه می‌فرماید: «لِتَکن شِیمَتُک الوَقارَ، فمَن کثُرَ خُرقُهُ استُرذِلَ[50]؛ باید که خصلت تو وقار باشد زیرا هر که تندی و درشتی او زیاد باشد، پست و زبون شمرده شود.»
• نیاز نیست برای هر بهره‌گیری نادرست از فضای مجازی، فرزندان مورد ملامت و سرزنش قرار گیرند. مثلاً اگر به صورت ناخواسته با متنی نامناسب مواجه شدند نباید سرزنش شوند زیرا آن حس اعتماد به والدین و دلسوز بودن او نزد بچه‌ها از بین می‌رود. امام علی علیه السلام می‌فرماید: «مَا کلُّ مَفْتُونٍ یعَاتَب[51]؛ هر فریب خورده ای را نمی‌شود سرزنش کرد.»
• نکته پایانی اینکه گاهی در مراحل تربیتی فرزند نیاز است که به علت استفاده نابجا از ابزارهای نوین رسانه ای، مورد ملامت و سرزنش قرار گیرد اما باید این نکته را مد نظر داشت که به هیچ عنوان در ملامت و سرزنش کردن فرزندان زیاده روی نشود. امیر بنان و بیان می‌فرماید: «وَ الْإِفْرَاطُ فِی الْمَلَامَةِ یشُبُّ نِیرَانَ اللَّجَاجِ[52]؛ زیاده‌روی در ملامت آتش لجاجت را برافروزد.»

پانویس‌ها:

[1] بقره/138
[2] الحشر/19
[3] به عنوان مثال خریدن ماهواره و نگهداری آن چه حکمی دارد.
[4] به فتوای مقام معظم رهبری عضویت در شبکه‌های اجتماعی غیر بومی که موجب تقویت دشمنان اسلام شود، حرام است.
[5] به فتوای مقام معظم رهبری چت با نامحرم حرام است.
[6] استفاده از نرم افزارهایی که صدای مرد و زن را عوض می‌کند.
[7] سوره مبارکه بقره، آیه 195.
[8] تحریم، 6.
[9] بحارالانوار، ج 101، ص 95.
[10] جهت آشنایی اجمالی با برخی از فرهنگ‌های معارض ر-ک جریانسازی ضد فرهنگ‌ها به قلم عبدالحسین خسروپناه.
[11] نهج البلاغه، ص 500.
[12] مراجعه به تارنمای www.leader.ir و جستجوی واژه‌های فرهنگ، رسانه، استعمار فرا نو، اینترنت، ماهواره و ... .
[13] مطالعه جلد اول کتاب آیینه جادو.
[14] مطالعه کتاب ایشان با عنوان ارتباطات و سلطه فرهنگی.
[15] کتاب آینده قدرت از آثار نامبرده.
[16] نهج البلاغه، ص 393.
[17] وسائل الشیعه، ج 17، ص 331.
[18] نهج البلاغه، ص 394.
[19] یکی از آفات بسیار مخرب فضای مجازی، صرف نظر از محتواهای نامطلوب آن، اتلاف وقت و از دست دادن فرصت‌ها است.
[20] احزاب/21
[21] غررالحکم و دررالکلم، ص 503.
[22]. بحار الأنوار، ج 75، ص: 296
[23] دعائم الاسلام، ج 2، ص 320.
[24] مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 12، ص 388.
[25] اصول کافی، ج 2، ص 153.
[26] وسائل الشیعه، ج 21، ص 536.
[27] وسائل الشیعه، ج 27، ص 141.
[28] اختلاف در این روایت به معنای تضاد عقیده نیست، بلکه مانند آیه شریفه 6 سوره مبارکه یونس «إِنَّ فی اخْتِلافِ اللَّیلِ وَ النَّهارِ وَ ما خَلَقَ اللَّهُ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یتَّقُون»، به معنای آمد و شد می‌باشد.
[29] بحارالانوار، ج 2، ص 144.
[30] قال النبی 9: «تَنَاکحُوا تَکثُرُوا فَإِنِّی أُبَاهِی بِکمُ الْأُمَمَ یوْمَ الْقِیامَةِ وَ لَوْ بِالسِّقْطِ؛ ازدواج کنید و بر نسل خود بیافزایید. بدرستی که من در روز قیامت بر امت مسلمان خود مباهات می‌کنم حتی اگر سقط شده باشد.»
[31] نهج الفصاحه، ص 259.
[32] وسائل الشیعة، ج 21، ص 486.
[33] سوره مبارکه بقره، آیه 195.
[34] سیم کارت‌هایی که به صورت رایگان در اختیار دانش آموزان قرار گرفت، خطراتش به مراتب بیشتر از دیگر سیمکارت ها است. زیرا این سیمکارتها بی نام بوده و بستر مناسبی برای جرم و بزه به شمار می‌رود.
[35] سوره مبارکه عنکبوت، آیه 45.
[36] مریم/59
[37] غررالحکم و دررالکلم، ص 74.
[38] بحار الانوار، ج 74، ص 211.
[39] اصول کافی، ج 1، ص 43.
[40] نهج‌البلاغه، ص 555.
[41]. قُلْ سیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کیفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُجْرِمین؛ بگو: «درروی زمین سیر کنید و ببینید عاقبت کار مجرمان به کجا رسید!».
[42] التوبه/105
[43] اسراء/36
[44] اصول کافی، ج 2، ص 375.
[45] سوره مبارکه نحل، آیه 67.
[46] سوره مبارکه بقره، آیه 219
[47] سوره مبارکه نساء، آیه 43.
[48] سوره مبارکه مائده، آیه 90.
[49] مجموعة ورام / ج 1 / ص: 29.
[50] تصنیف غررالحکم و دررالکلم، ص 436.
[51] نهج البلاغه، حکمت 15.
[52] تحف العقول، ص 84.