در مقدمه
آن‌چه می‌خوانید را در حاشیه‌ی سفر اولین تیم ملی المپیاد دانش‌آموزی سواد رسانه‌ای ایران به مالزی در اسفندماه ۱۳۹۶ خورشیدی نوشتم. گزارشی غیررسمی از سفر رسمی «خاله خرسه» و «آقای آهسته» به «دکورلند DecorLand» از غریب‌ترین بلاد اسلام در خاورِ دور.
این همه‌ی سفرنامه‌ی من نیست. چیزهای بیشتری نوشته بودم و منتظر بودم بلکه محتوایش مشمول گذر زمان شود و امکان انتشارش را بیابم. حالا بعد از شانزده ماه مطمئن شده‌ام که هرگز نمی‌توانم بیشتر از این را منتشر کنم. همین هم به کلی یخ کرده و از دهن افتاده که البته سعی کردم با تصاویر کمی خوشمزه‌اش کنم.
تقدیم با عشق به «داکتر حاج سعید»، «داکتر صادق‌خان» و سایر اعضای هیأت بلندپایه‌ی ایران در این سفر.

پراکنده‌های سفر

|#| یکشنبه، سیزدهم اسفندماه ۹۶، فرودگاه امام خمینی (ره) ...
نزدیک نیمه‌های شب، چمدان‌ها را در میانه‌ی بیابان‌های قم-تهران تحویل هواپیمایی محترم ماهان می‌دهیم تا ظهرِ فردا، شش‌هزار و دویست کیلومترِ هوایی آن‌طرف‌تر، در میانه‌ی‌ جنگل‌های اطرافِ تقاطع دو رودخانه‌ی استوایی پر گل و لای -کوالالامپور- تحویل بگیریم. «پرافسور مهدی» را چند روزی قبل از سفر دیدم و عصاره‌ی تجربیات یک دهه زندگی در شرق و غرب را این‌طور از او نوشیدم: «Malaysia is a big Show off» و من در این سفر بارها و بارها به قولِ صادقِ آن رفیقِ دانشمندم مؤمن شدم. هرچند که همراهان گرامی من در این سفر، «خاله خرسه» و «آقای آهسته»، آن را «دکورلند» نامیدند و بسیار خوش داشتند.

|#| قدیمی‌ترین بنایی که ما در طول سفر دیدیم، مسجد جامع قدیم کوالالامپور بود که کمی بیش از صدسال قدمت داشت. (ساختمان نسبتاً جدیدالتأسیس مجلس شورای ملی در میدان بهارستان تهران از این مسجد قدیمی‌تر است!) تمامی ساختمان‌ها، مراکز آموزشی، موزه‌ها، مساجد و معابد و حتی بتکده‌ها و ... در چهل سال گذشته ساخته شده‌اند و اثری از هویت بومی این سرزمین در آن‌ها نیست. شاید برای آنان که چشم به زرق و برق بازارها و هتل‌های این کشور دوخته‌اند این نکته مهم نباشد. اما آن گاه که به دنبال ردیابی هویت فرهنگی و اجتماعی مردم مسلمان مالزی در کوچه و خیابان‌ها می‌گردید، کمتر چیزی به غیر از ساختمان مساجد و حجاب زنان مسلمان و غذای حلال مشاهده می‌کنید. تقلید بی قید و شرط از مدل‌های توسعه‌ی غربی در همه چیز –از معماری و شهرسازی و سبک زندگی گرفته تا جامعه‌ی باز و انبوه توریست و ...- به خوبی در این کشور کوچک و پرظرفیت جنوب شرق آسیا دیده می‌شود. همه چیز در خدمت نمایش. گویی در جسم این سرزمین چنین دمیده‌اند: «دکور بزن و غم مخور»

|#| مالزی محل تلاقی سه دین مهم آسیایی است. «اسلام»، «بودیسم» و «هندوئیسم» در قالبی‌ترین و دکوری‌ترین اشکال خود در مالزی کنار هم حضور دارند. انبوه مساجد و معابد مختلف در این کشور امکان مطالعه‌ی ادیان شرقی در شکل عینی آن را بسیار آسان کرده است. مالایی‌ها، چینی‌ها و هندی‌ها هر کدام با تمامیت فرهنگی خود در کوالالامپور زیست می‌کنند و از مهم‌ترین جذابیت‌های مالزی برای گردشگران اروپایی همین دسترس‌پذیری ادیان شرقی در کنار هم است. فلذا در مساجد و معابد، انبوهی از این گردشگرانِ سرگردان حضور دارند. از آن سو رقابتی عجیب برای پر کردن چشم گردشگران از مظاهر جلال و جبروت پرستیدنی‌ها و پرستش‌ها در جریان است. مالاشیا ایز اِ بیگ شو آف. حقاً!
جالب آن‌که نه در مساجد و نه در معابد، خبری از گردشگران عزیز هموطن نیست! اصولاً ایرانی‌ها برای امر دیگری به مالزی می‌روند.

|#| تسلط حکومت مالایی‌های مسلمان -که ۶۰ درصد جمعیت مالزی را تشکیل می‌دهند- بر هندی‌ها و چینی‌های نامسلمان، موقعیت‌های خنده‌داری ایجاد کرده است. مثلاً فروشندگان بلیط «غارهای مقدس باتو» که بزرگ‌ترین مجسمه‌ها و معابد هندو در مالزی به حساب می‌آمد، مسلمان و محجبه بودند و در زمان مراجعه‌ی ما یکی از آقایانشان در حال اقامه‌ی نماز عصر بود! با این حال احساس هیچ‌گونه تنش و درگیری مابین پیروان این ادیان احساس نمی‌شد. همه با هم برای پول درآوردن از گردشگری یک‌دست و یک‌داستان بودند! و این البته از اسرار موفقیت برای دکورلند شدن است.

|#| در مسابقه برای نمایش دادن هر چیز ممکن، رفته‌اند بیرون پایتختشان یک پایتخت نمایشی درست کرده‌اند به نام «پوتراجایا» که سکنه‌ی چندانی ندارد، ولی تا دلت بخواهد ساختمان بزرگ و کپی‌شده از سراسر جهان در آن ساخته‌اند. حتی یک کپی از پل خواجوی خودمان هم دارد؛ با این تفاوت که هنوز از زیرش آب رد می‌شود!
یک طرح بلندپروازانه که بیست سال است زمین خورده؛ اما هنوز جنازه‌اش را به گردشگران می‌فروشند. توی کشوری که هیچ ساختمانِ قدیمی برای دیدن وجود ندارد، تماشای این همه ساختمانِ هیولایِ تازه‌ساز که می خواهد ادای معماری و فرهنگ جاهای دیگر جهان را در بیاورد، واقعاً چه لطفی دارد؟

|#| مالزی حدود سی میلیون جمعیت دارد و سالانه اندکی بیش از این مقدار، گردشگر خارجی به آن وارد می‌شود. اقلیم استوایی مالزی، دریا و جنگل، گرمای دائمی و باران‌های موسمی، حیات‌وحش و طبیعت بکر در کنار امنیت انتظامی و اجتماعی، مالزی را مقصدی جذاب برای اهالی مناطق سرد جهان کرده است. وقتی درباره‌ی رونق گردشگری در ایران صحبت می‌کنیم دقیقاً منظورمان چه گروهی از این گردشگران هستند؟ و ظرفیت‌های اقلیمی-اجتماعی ما چه اندازه اجازه‌ی کسب لذت را به این افراد می‌دهد؟ به نظرم درباره‌ی امکان ورود گردشگر خارجی به ایران دچار سوءتفاهم هستیم. (طبیعتاً این بند هیچ تصویر مرتبطی ندارد! و تصویر بعدی تزیینی است)

|#| برای جابجایی داخل شهر کوالالامپور –مثل تهران- از تاکسی‌های اینترنتی استفاده می‌کردیم. اوبر (Uber) و گراب (Grab) دو برنامک کاربردی هستند که با قیمت‌های به‌صرفه و رانندگان زبان‌فهم به شما خدمت می‌دهند. انصافاً اگر همین امکان کوچک برای ما فراهم نبود، با هزینه‌ی بسیار بالا، حتی نصف این تعداد بازدید در زمان کوتاه برایمان مقدور نبود. استفاده از نقشه‌های موبایلی، برنامک‌های راهنمای گردشگری و اینترنت همراه، جزء جدانشدنی از سفرهای خارجی است.
جالب بود که رانندگان اینترنتی برای گرفتن پنج ستاره از مسافران، آب‌معدنی و وای فای رایگان هم در خودروی خودشان تعبیه کرده بودند. در یک مورد، آقای راننده کارت ویزیت خودش را هم داد تا اگر کاری داشتیم با او تماس بگیریم!

|#| تورهای ایرانیان به مالزی اوضاع نامرتبی دارد. در بدو ورود به فرودگاه کوالالامپور، راهنمایان تور که عمدتاً خانم‌های ایرانی مقیم مالزی -مِن مستضعفینَ اَیتامِ آل‌محمد (ص)- هستند، جمعیت را سوار اتوبوس می‌کنند و به هتل می‌رسانند. گردشگران بیچاره در طول اقامت یک هفته‌ای اگر خودشان دست و پا نداشته باشند، هر روز باید پول جداگانه‌ای به این خانم‌ها و اتوبوس‌هایشان بدهند تا آن‌ها را به تورهای یک‌روزه ببرند. پول را هم دلار می‌گیرند!
از حاشیه‌های اقتصادی ماجرا که بگذریم، چیدمان برنامه‌ی این تورهای یک‌روزه و برنامه‌ریزی فرهنگی این تورها کاملاً حاشیه‌دار و قابل مطالعه است. ظرفیت مغفول فناوری‌های فرهنگی در ایران، آن دوردست ها، در سواحل اقیانوس هند، کار دست فرهنگِ ایران داده است!

ذکر بازدیدها

بازدید از مجموعه سرگرم‌آموزی KidZania کوالالامپور

• در سرتاسر دنیا فراغت، تفریح و آموزش کودکان، اموری هستند همواره مورد توجه که سازوکارهایی جهت نیل به آن‌ها تعبیه می‌شود. «لگولند»، «دیزنی‌لند» و «کیدزانیا» نمونه‌هایی از همین سازوکارها هستند.
  کیدزانیا (kidzania.com)  به معنای «سرزمین بچه‌های باحال» (Land of Cool Kids) در 1996 توسط López Ancona و گروهی از شرکای تجاری مکزیکی تأسیس شد و تاکنون میلیون‌ها نفر را در ۲۴  مکان در ۱۹ کشور سرگرم و درگیر کرده است. کیدزانیا، فضایی آموزشی- تفریحی است که در آن کودکان و نوجوانان ۴ تا ۱۴ سال امکان گذران وقت در شهری با ابعاد کوچک‌تر از واقعی اما با امکانات مشابه را می‌یابند. این شهر، برای کودکان و والدین آن‌ها نوعی محیط آموزشی، واقعی، منحصربه‌فرد و امنی را فراهم می‌آورد. کیدزانیا به کودکان و نوجوانان، امکان می‌دهد تا به واسطه شبیه‌سازی و تقلید فعالیت‌های بزرگسالانه، نقش بازی کنند. مانند دنیای واقعی، بچه‌ها «مشاغل» را اجرا می‌کنند و برای کارشان دستمزد دریافت نمایند (به عنوان آتش‌نشان، دکتر، افسر پلیس، روزنامه‌نگار، مغازه‌دار و ...). این پارک موضوعی سرپوشیده، در مقیاس کودکان، با خیابان‌های سنگفرش شده، وسایل نقلیه، اقتصاد فعال، بناها و تأسیساتی که توسط برندهای چندملیتی و بومی شاخص، حمایت می‌شوند، ساخته شده‌است.
  اولین محل کیدزانیا در سانتافه مکزیک (منطقه‌ای خارج از مکزیکوسیتی) در سپتامبر ۱۹۹۹، گشایش یافت و پس از آن تا امروز در ۱۹ کشور توسعه یافته است. کیدزانیای کوالالامپور از سال ۲۰۱۲ در مساحتی بیش از ۷۰۰۰ مترمربع در دو طبقه و با بیش از ۶۰ غرفه و ایستگاه کاری افتتاح شده است.

[سرزمین شگفت‌انگیز کیدزانیا / KidZania]

• سه شعار کیدزانیا «بازی»، «یادگیری»، «تجربه کردن» است که در تمام جزییات طراحی این محیط رعایت شده است.
• امنیت کودکان اولین اصل کیدزانیاست. پایش تمام ورودی‌ها و خروجی‌ها به دقت، بازرسی وسایل همراهان در حین ورود از حیث خطر برای کودکان، استفاده از مچ‌بندهای الکترونیکی برای تعیین مکان بچه‌ها، رعایت اصول ایمنی در حرکت وسایل نقلیه و بازی‌های حرکتی، ممانعت از ورود بزرگ‌ترها به غرفه‌های فعالیت کودکان و ... از مصادیق اهمیت فوق‌العاده به امنیت بچه‌ها در کیدزانیا است.
• یادگیری از طریق برانگیختن و ایجاد اشتیاق با اعطای آزادی کنترل‌شده، مزیت اصلی کیدزانیا است. بچه‌ها با میل خود غرفه‌های نقش‌آفرینی را انتخاب و با علاقه در فعالیت آن مشارکت می‌کنند و هزینه‌ی آن را پرداخت یا حق‌الزحمه‌شان را دریافت می‌کنند.
  
• دنیای کیدزانیا یک دنیای کامل است و همه‌ی اجزای یک تمدن کوچک را دارد: کاراکتر، سرود ملی، علامت و پرچم، روزهای خاص و ملی، معماری، واحد پول، پاسپورت و ... همگی اجرای این سرزمین را تشکیل می‌دهند.
• کیدزانیا برای استفاده‌ی حداکثری بچه‌ها طراحی شده. از کودک سه ساله در مهدکودک کیدزانیا پذیرش می‌شود تا نوجوان ۱۴ ساله. هر کودک در یک روز حداکثر در ۱۵ غرفه می‌تواند حاضر شود. چون هر غرفه بین ۱۵ تا ۲۰ دقیقه از وقت او را می‌گیرد. لذا بچه‌ای که یک‌بار به کیدزانیا بیاید شهروند کیدزانیا می‌شود و بارها و بارها در سنین مختلف به آن مراجعه می‌کند. حتی با پاسپورت کیدزانیا می‌توان بدون ثبت‌نام جدید در هر یک از شعبات ۲۴ گانه آن در سراسر جهان حاضر شد و کیدزوز (واحد پول کیدزانیا) را در همه‌ی این شعبات خرج کرد.
• واحد پول کیدزانیا از یک اسباب‌بازی به یک ابزار قدرتمند آموزشی تبدیل شده تا بچه‌ها را در فضای سرگرم‌آموزی کیدزانیا غرق کند. امکان کسب درآمد از انجام خدمات یا اجبار پرداخت شهریه برای بهره‌گیری از برخی امکانات و همچنین قابلیت نقدشوندگی کیدزوز در فروشگاه داخلی کیدزانیا برای خرید کالاهای مخصوص کودکان از دیگر قابلیت‌های این پول است. علاوه بر نسخه‌ی کاغذی –اسکناس- کیدزوز، اخیراً کارت بانکی این واحد پول نیز در کیدزانیا رونق گرفته است!

[نمونه‌ای از «کیدزوز» وحد پول سرزمین «کیدزانیا» و گذرنامه‌های اتباع این سرزمین!]

• حضور پررنگ نشان‌های تجاری در کیدزانیا خبر از یک تجارت پرسود دارد. غرفه‌های کیدزانیا متناسب با شرایط هر شغل به یک برند خاص واگذار شده است: خلبانی به هواپیمایی ایرآسیا، آشپزی به مک دونالد، تعمیر لوازم خانگی به شارپ، عکاسی به کنون، خیاطی به برادر و ...
  
• پرطرفدارترین غرفه‌ی کیدزانیا «آتش‌نشانی» و بعد از آن سایر مشاغل پرتحرک و هیجان‌انگیز مثل آوازخوانی خیابانی یا تمیز کردن شیشه‌های ساختمان بلند است. اینجا هم تحرک و جست‌وخیز، قوی‌ترین انگیزه‌ی کودکانه است.
• بازدید ما با همراهی یک نفر از مدیران کیدزانیای کوالالامپور و بدون هماهنگی قبلی انجام شد. با این حال ایشان بیش از دو ساعت در کنار ما بود و تمامی جزییات این محیط را به ما معرفی کرد. تمامی کارکنان تسلط نسبی به زبان انگلیسی داشتند و با برخورد بسیار خوب و مناسب از میهمانان استقبال می‌کردند.
• ضرورت حمایت از تأسیس و گسترش پارک‌های سرگرم‌آموزی در ایران واقعاً احساس می‌شود. محیط‌هایی کامل، جذاب و پر امکانات که امکان استغراق کودکان در دنیای نقش‌ها و شغل‌ها را فراهم کند. متأسفانه توسعه‌ی شهربازی‌های سرپوشیده در ایران بدون توجه به قابلیت‌های آموزشی این محیط‌ها پیگیری می‌شود و بررسی دقیق و معرفی نمونه‌ی موفق کیدزانیا (که خاستگاهی مکزیکی دارد) مطمئناً در زمینه‌سازی برای ایجاد نمونه‌های مشابه مؤثر خواهد بود.
• کیدزانیا فراتر از یک شهربازی، خودش را به عنوان یک سرزمین ویژه برای کودکان تعریف کرده است. طراحی تمامی شاخصه‌های هویتی یک سرزمین برای کیدزانیا و پیوستگی جهانی مراکز کیدزانیا واقعاً شگفت‌آور است. از همه مهم‌تر عدم وابستگی هویتی کیدزانیا به هیچ‌یک از برندهای مشهور و محبوب رسانه‌ای دنیا (مثل شخصیت‌های داستانی، انیمیشنی، سینمایی یا کمیک مشهور جهان) است که می‌تواند الگویی برای توسعه‌ی این فضاها در ایران باشد.
• حضور متصدیان و مربیان آموزش دیده، جوان و مسلط به زبان انگلیسی در هر غرفه از جمله عوامل موفقیت کیدزانیا است. برنامه‌ریزی برای تربیت چنین پرسنلی حتماً باید در دستور کار نمونه‌های ایرانی باشد.
• سرمایه‌گذاری برای راه‌اندازی چنین پارکی در ایران، فارغ از هزینه‌های لجستیکی باید معطوف به طراحی فرایندها و روال‌های یادگیری و تربیتی باشد و تقلید صرف از ظاهر چنین پارکی نمی‌تواند راهگشا باشد. آنچه منجر به برجسته شدن فضای کیدزانیا نسبت به موارد مشابه شده، عقبه‌ی مطالعاتی در حوزه‌ی یادگیری کودکان است که شاید در نگاه اول به نظر نیاید. اما با کمی دقت عمیق بودن فرایندهای تربیتی در روال‌های ساده‌ی کیدزانیا مشهود است.
  

بازدید از پارک ملی علوم مالزی Pusat Sains Negara

• مرکز ملی علوم (National Science Center) یک مجموعه‌ی چندبخشی شامل باغ گیاه‌شناسی، موزه‌ی آبزیان، پارک فعالیت‌های علمی و پارک علم برای کودکان و نوجوانان است که به‌طور ویژه توسط وزارت علوم، فناوری و نوآوری مالزی از سال ۱۹۹۶ راه‌اندازی شده است و محل برگزاری نمایشگاه‌ها و همایش‌های مختلفی با موضوع ترویج علم برای نوجوانان در مالزی است.
• بخش اصلی این مرکز، پارک علم نوجوان است که در ساختمانی زیبا و بزرگ در سه طبقه قرار دارد این مرکز شامل بخش‌های زیر است:
  
  • آکواریوم زندگی دریایی: فضایی شیشه‌ای مملو از ماهیان اقیانوسی که به شکل تونلی در ورودی اصلی پارک قرار دارد.
  • انرژی شگفت‌انگیز: آشنایی با الکتریسیته، باد و فشار از طریق دستگاه‌های متنوع بازی و آزمایش
  • جهان اکتشافات: حل مسائل، جورچین‌ها و معماهای جالب در فضایی بزرگ با وسایل متنوع
  • محوطه‌ی اکتشافات کودکان: گلچینی از سرفصل‌های متنوع علمی برای کودکان پیش از دبستان
  • محوطه بازی کودکان: محیطی برای رفع خستگی و بازی کودکان پیش از دبستان
  • مکانیک: دستگاه‌های متنوع آموزش مفاهیم مکانیکی مثل نیرو، اهرم، قرقره و ...
  • صدا و موسیقی: دستگاه‌های مختلف برای معرفی روش تولید صوت و موسیقی
  • بخش ویژه انرژی هسته‌ای: آشنایی با رادیواکتیویته، تاریخچه و کاربردهای آن به شکل کارگاهی و میدانی
  • پرواز: آشنایی با مفاهیم ایرودینامیک و پرواز هواپیما و موشک
  • نور: انواع وسایل آزمایشگاهی و بازی‌های علمی مرتبط با نور و آینه‌ها و ...
  • همایش‌ها: بخش ویژه‌ی اجرای برنامه‌های آموزشی برای گروه‌های بازدیدکننده که هر روز چندین برنامه متنوع در آن توسط مربیان اجرا می‌شود.
• با توجه به این‌که بازدید ما در روز تعطیل آخر هفته (شنبه) اتفاق می‌افتاد، تعداد زیادی دانش‌آموز به همراه مربیان خود و  همچنین تعدادی از کودکان و نوجوانان به همراه والدین خود به این پارک آمده بودند. علی‌رغم گستردگی و وسعت، بلیط ورودی این مجموعه به طور کلی بسیار ارزان بود (کمتر از ۵ رینگیت برای دانش‌آموزان) و نگاه بهره‌برداری ملی از این فضا کاملاً مشهود بود.

[گنبد شیشه‌ای رنگی پارک ملی علوم بسیار مورد توجه خاله خرسه و آقای آهسته قرار گرفت / Pusat Sains Negara]

• آزادی عمل بچه‌ها در استفاده از دستگاه‌ها و عدم نظارت از طرف مدیریت مجموعه روی رفتار بازدیدکنندگان خیلی جالب بود. روش یادگیری در این پارک، روش اکتشافی بود و بچه‌ها به تنهایی یا گروهی در میان وسایل می‌چرخیدند و طرز کار آن‌ها را امتحان می‌کردند. البته نوشته‌های هشداردهنده‌ای مبنی بر احتیاط در استفاده از وسایل و یا درخواست برای پرهیز از رفتارهای مخرب وجود داشت. اما متصدی خاصی برای اعمال قانون مشاهده نمی‌شد.
• بخش ویژه‌ی آشنایی با حیوانات ماقبل تاریخ به شکل یک تونل وحشت طراحی شده بود که هزینه‌ی جداگانه‌ای برای ورود به آن دریافت می‌شد و بچه‌های دبستانی اجازه‌ی ورود نداشتند.
• مشارکت والدین و بچه‌ها در انجام برخی فعالیت‌ها هم جالب بود. بازی‌وارسازی یادگیری موجب شده بود که همه با هم برای یافتن راه درست استفاده از وسایل همکاری کنند. بسیاری از وسایل هم اساساً فقط به شکل گروهی قابل استفاده و امتحان بود.
  
• تلفیق متعادل ابزارهای دیجیتال (مثل نمایشگرهای لمسی) و ابزارهای مکانیکی موجب ارتقای بهره‌وری در یادگیری می‌شود. مثلاً در کنار آکواریوم بسیار جذاب این پارک، بجای تابلوهای کاغذی، چندین نمایشگر لمسی برای جستجو و معرفی انواع ماهیان قرار داشت که برای استفاده کودکان برنامه‌ریزی شده بود.
  
• بازدید ما صرفاً از بخش داخل ساختمان انجام شد و بیش از ۳ ساعت طول کشید. در محوطه‌ی این مرکز علوم بخش‌های متعدد دیگری هم بود که برای دیدن آن‌ها باید زمان بیشتری صرف می‌شد.

بازدید از پارک علوم پتروساینس Petrosains

• پتروناس (Petronas) شرکت دولتی نفت و گاز مالزی است که در سال ۱۹۷۴ تأسیس شده و هم‌اکنون دارای عملیات در هر دو بخش صنایع بالادستی و پایین‌دستی صنعت نفت است. شرکت پتروناس امروزه در زمینه‌های اکتشاف و استخراج، پالایش، انتقال، ذخیره‌سازی و فروش نفت خام، گاز طبیعی و فراورده‌های نفتی، همچنین تولید و بازاریابی محصولات پتروشیمی و مواد شیمیایی، بنزین، ال‌ان‌جی و ال‌پی‌جی، ارائه خدمات حفاری، احداث خطوط لوله و مدیریت جایگاه‌های سوخت فعالیت می‌کند.
  
• «مرکز اکتشافات علمی پتروساینس» به منظور افزایش تعهد «پتروناس» در مقام شرکتی با مسئولیت اجتماعی، جهت ایجاد محیطی غنی و مشوق و با هدف شناخت بیشتر و القاء اشتیاق مردم مالزی به کسب دانش ایجاد شده است. این مرکز، علاوه بر گشودن دریچه‌ای به شناخت تاریخ و رشد صنعت نفت و فرآورده‌های مربوط به آن، آگاهی بیشتری در خصوص تاریخچه‌ی علم و حوزه‌های مهم فناوری ایجاد می‌کند. «پتروساینس» در طبقات ۴ و ۵ ساختمان برج‌های دوقلوی پتروناس کوالالامپور قرار دارد و مساحتی بیش از ۷۰۰۰ مترمربع را به خود اختصاص داده است.
  

[شبیه‌سازی تأسیسات عظیم استخراج نفت در پارک علوم پتروساینس / Petrosains]

• پتروساینس، مرکز اکتشافات علمی است که با رویکردی مفرح و تعاملی، داستان دانش و فناوری را بیان می‌کند. رویکرد عملی که پتروساینس در پیش گرفته، بر سرگرمی و هیجان یادگیری به جای حفظ کردن محض حقایق علمی تأکید می‌کند. این مجموعه‌ی علمی-تفریحی شامل این بخش‌ها است:
  
  • ورود و خروج: سوار بر سفینه‌هایی کوچک (متصل به ریل‌های زمینی) به دل تاریخ حیات روی کره زمین می‌رویم و در محیطی سه بعدی در تونلی تاریک و صدایی فراگیر با آغاز زندگی بشر روی زمین آشنا می‌شویم. در هنگام خروج هم این سفینه‌ها در محیطی مشابه، مروری بر دستاوردهای بازدید و معرفی کوتاه و مؤثری از شرکت پتروناس و کشور مالزی دارد.
  • فضا و فضانوردی: مروری بر چگونگی تشکیل کهکشان‌ها و آشنایی با ابعاد و اندازه‌های جهان و پدیده‌های نجومی در کنار معرفی فضانوردی و فناوری‌های مورد استفاده در فضا و شرایط حاکم در خارج از جو زمین
  • زمین‌شناسی و دوره‌های تاریخی زمین: درباره‌ی آغاز حیات روی زمین، دایناسورها و ... [این بخش قابل بازدید نبود]
  • علوم تجربی و مهندسی: آشنایی با مهم‌ترین سرفصل‌های علوم تجربی مثل فشار، حرکت، موج، استاتیک، کشسانی و ...
  • صنعت نفت: آشنایی با نحوه‌ی استخراج نفت از لایه‌های زیرین اقیانوس و نحوه‌ی کار یک سکوی نفتی با شبیه‌سازی بسیار جذاب محیط واقعی یک سکوی استخراج نفت
  • سرعت: آشنایی با مفهوم سرعت، شتاب و پیشرانه‌های خودروها و سایر وسایل نقلیه به همراه معرفی فعالیت پتروناس در زمینه مسابقات اتومبیل‌رانی
  • جهان نانو: آشنایی با مفهوم نانو و نقش پدیده‌های نانویی در زندگی آینده
  • انرژی‌های آینده: آشنایی با الکتریسیته و نحوه‌ی تأمین آن از منابع تجدید پذیر
  • امنیت سایبری: مرور دستورالعمل‌ها و حقایقی درباره دنیای سایبر و نحوه‌ی حضور مفید در آن برای نوجوانان
• به دلیل مبلغ حدود ۳۰ رینگیتی بلیط و محل قرارگیری پتروساینس در لوکس‌ترین نقطه‌ی پایتخت مالزی، شاهد حضور گروهی مدارس و دانش‌آموزان در آن نبودیم. اما جوانان و نوجوانان به همراه والدین و یا به تنهایی به دیدن این مجموعه آمده بودند. حتی گردشگران خارجی هم از حضور در پتروساینس لذت می‌بردند.
• با توجه به حضور نوجوانان بدون همراهی مربی، در گوشه و کنار پتروساینس میزهایی با حضور راهنمایان و پرسنل مطلع وجود دارد که ضمن راهنمایی درباره‌ی نحوه‌ی عملکرد دستگاه‌ها، آزمایش‌های جالب و سرگرم‌کننده‌ای هم برای مخاطبان انجام می‌دهند.
• علاوه بر فضاهای عمومی بازدیدی، پتروساینس دارای چند کلاس و کارگاه و آزمایشگاه و سالن نمایش کوچک و متوسط است که با هماهنگی قبلی امکان برگزاری دوره‌های کوتاه‌مدت آموزشی برای دانش‌آموزان در آن وجود دارد.
• در پتروساینس تلفیق ابزارهای فیزیکی و ابزارهای دیجیتالی در ایجاد جذابیت و تفهیم مطالب به‌خوبی انجام شده بود. بسیاری از وسایلی که پارامترهای کاملاً فیزیکی مثل سرعت و شتاب و وزن و ... را می‌سنجیدند مجهز به نمایشگرهای لمسی بودند که به زیبایی و با استفاده از نمودارهای روندی و مقایسه‌ای آن پدیده را تشریح می‌کردند. همچنین استفاده از فیلم‌های مستند زندگی فضانوردان در سفینه‌های فضایی در جذابیت بخش فضانوردی بسیار مؤثر بود.
• برای کنجکاوی در تمام گوشه و کنار این مجموعه زمانی بیش از ۳ ساعت نیاز است که با توجه به توان و حوصله‌ی بچه‌ها حتماً موجب می‌شود که بیش از یک‌بار به پتروساینس سر بزنند. پتروساینس برای درگیر کردن بیشتر مخاطب با فضای خود، امکان ثبت‌نام دانش‌آموزان در باشگاه و لیگ اکتشافات علمی را فراهم کرده که با پرداخت حق عضویت سالانه امکان حضور در برنامه‌های ویژه علمی این مرکز را فراهم می‌کند.
  
• پتروساینس عضو انجمن جهانی مراکز ترویج علم و فناوری (Association of Science – Technology Centers)‌ است و اعضای لیگ اکتشافات پتروساینس می‌توانند از تسهیلات حضور در سایر پارک‌های ترویج علم در جهان استفاده کنند. (astc.org)
• در کنار مجموعه پتروساینس یک فروشگاه محصولات فرهنگی (Gift Shop) وابسته به آن وجود دارد که انواع اسباب‌بازی‌ها و لوازم‌التحریر و کتاب‌های علمی مناسب کودکان و نوجوانان را به فروش می‌رساند. حتی قفسه‌بندی این فروشگاه متناسب با بخش‌های علمی پتروساینس انجام شده است.
• در مقایسه با مرکز ملی علوم مالزی، پتروساینس از جذابیت‌های صوتی، تصویری و هیجانی بیشتری برای مخاطبان برخوردار است. این ویژگی حتماً در حمایت یک شرکت اقتصادی پرقدرت از این مجموعه ریشه دارد. حمایت بخش خصوصی و یا سرمایه‌گذاری سازمان‌های بزرگ از ترویج علم با هدف ارتقای برند و زیر پوشش مسئولیت اجتماعی مسیری است که در ایران هم می‌تواند پیموده شود.
• قرار گرفتن پتروساینس در مجتمع عظیم فروشگاهی Suria KLCC که مملو از فروشگاه‌های لوکس و برند و محل مراجعه‌ی هر روزه‌ی گردشگران و خریداران است، نشان‌دهنده‌ی قرار داشتن مراکز سرگرم‌آموزی در سبد مصرفی بخشی از مردم است.  این چشم‌اندازی است که در ایران هم می‌شود تعقیب کرد.
• حمایت شرکت ملی نفت مالزی از ترویج علم و توسعه‌ی یک پارک سرگرم‌آموزی که در هسته‌ی مرکزی آن استخراج نفت و فعالیت‌های شرکت خودش را تبلیغ می‌کند، می‌تواند مورد توجه مجموعه‌های وابسته به وزارت نفت ایران هم قرار بگیرد. کشور ما با سابقه‌ی صد ساله صنعت نفت هنوز در آشنا کردن عموم مردم و بخصوص جوانان با ابعاد این صنعت بزرگ کاملاً ناتوان بوده است.

[عرضه‌ی انار فرد اعلای عثمانی در بازار مکاره‌ی مالایی‌ها به شرط چاقو]

حضور در مجتمع سینمایی TGV KLCC و بازدید از فیلم Star Wars در سالن ویژه‌ی ‌BEANIE

حضور در مجتمع سینمایی GSC PAVILION KL

بازدید از موزه هنرهای اسلامی مالزی Muzium Kesenian Islam Malaysia

بازدید از موزه‌ی ارتباطات مالزی TelekomMusium

• موزه ارتباطات و مخابرات کوالالامپور دارای گنجینه‌ای بزرگ و نفیس از یافته‌ها و آثار تاریخی ارزشمندی است که در آن وقایع مهم در تاریخچه مخابرات این کشور به ترتیب زمانی به تصویر کشیده شده‌اند. بازدیدکنندگان موزه می‌توانند با اختراعات و اکتشافات مهم در تاریخ ارتباطات مالزی و جهان همچون پدید آمدن تلگراف, اختراع تلفن, اختراع رادیو، تلکس، شبکه‌های ماکروویو، پخش تلویزیونی، استفاده از ماهواره‌ها، توسعه تلفن همراه، خصوصی‌سازی تلکام مالزی و راه اندازی برج کوالالامپور به عنوان یک برج مخابراتی آشنا شوند.
  
• گالری‌های موزه با امکانات سمعی و بصری مختلف، بازدیدکنندگان را قدم‌به‌قدم در مسیر تاریخ ۱۲۰ ساله مخابرات و تجهیزات ارتباطی هدایت می‌کند و اطلاعات ارزشمندی را از زمان استفاده از کدهای مورس تا شبکه‌های پیشرفته و دیجیتالی امروز, ارائه می‌کنند. این گالری‌ها عبارت‌اند از :
  
  • گالری ۱ «دوران ماقبل تاریخ»: نگاهی اجمالی بر ابزارهای ارتباطی اولیه مانند نقاشی‌های یافت شده در غارهایTambun و Bersurat از دوره Neolithic
  • ‌گالری۲ «آغاز عصر ارتباطات»: آشنایی با اولین تلاش‌های پیشگامانه در صنعت ارتباطات بین سال‌های ۱۸۷۰ تا ۱۸۷۸ مانند توسعه سیستم مورس در منطقه Taiping
  • گالری۳ «مخابرات در دوران قبل و بعد از استقلال مالزی»: آشنایی با دوران رشد سیستم‌های مخابراتی در مالزی و کلکسیونی از انواع دستگاه‌های تلفن قدیمی از سال ۱۹۳۰ تا ۱۹۸۰ و ظهور تلفن‌های همراه
  • گالری۴ «عصر مدرن»: آشنایی با تحولات عظیم معاصر در دنیای دیجیتال و ارتباطات آنلاین در سطح جهانی
  • گالری۵ «ارتباطات هوایی»: آشنایی با شاخه‌ای خاص از ارتباطات در سیستم‌های حمل‌ونقل هوایی و سیستم‌های شبیه‌سازی پرواز
• این موزه در ساختمانی تاریخی و منحصربه‌فرد با نمایی از ۸ ستون برجسته و معماری نئو کلاسیک یونانی قرار دارد که در سال ۱۹۲۸ ساخته شده است. در سال ۱۹۸۰ سازمان مخابرات مالزی تصمیم می‌گیرد که با خراب کردن این ساختمان بازمانده از دوران مستعمراتی, در این مکان برجی ۲۶ طبقه به عنوان دفتر مرکزی این شرکت احداث کند اما با تأکید رئیس‌جمهور وقت دکتر مهاتیر محمد مبنی بر حفظ میراث ملی این کشور, این سازمان تصمیم می‌گیرد تا این بنا را به موزه تلکام تبدیل نماید.
  مرمت و بازسازی این ساختمان قدیمی با هزینه‌ای بیش از ده میلیون رینگت انجام شده است و گردآوری و بایگانی آثار و گنجینه‌های تاریخی نمایش داده شده در این موزه از سال ۱۹۹۳ تا نیمه‌های ۱۹۹۴ به طول می‌انجامد.
• گالری‌های این موزه شامل مجموعه آثاری است که اکثر آن‌ها را خود شرکت تلکام مالزی و سازمان‌های زیرشاخه‌اش گردآوری کرده‌اند. بخش دیگری از آثار و تجهیزات ارتباطی این موزه نیز توسط سازمان موزه‌ها و باستان‌شناسی مالزی , کتابخانه ملی مالزی, پلیس سلطنتی و افراد عادی اهدا شده‌اند.
• برخلاف انتظار اولیه، این موزه‌ی تخصصی برای نوجوانان بسیار جذاب بود. هر چند که بدون حضور راهنما ارتباط زیادی با فضای آن نمی‌شد برقرار کرد، اما با راهنمایی متصدیان، اطلاعات ارائه شده درباره‌ی تکامل صنعت ارتباطات کنجکاوی و هیجان نوجوانان همراه گروه را برانگیخت.
• از جمله برنامه‌های جانبی این موزه برگزاری «شبی در موزه» برای مدارس و دانش‌آموزان بود. ایده‌ای که متأسفانه هنوز در ایران به طور جدی اجرایی نشده است.

[پیشرفت فنون نساجی در دکورلند و فروش حیجاب به نمایشی‌ترین حالت ممکن / Kuala Lumpur]

بازدید از موزه تاریخ نساجی مالزی National Textile Museum

ناگفته نماند...

مهم‌ترین هدف و برنامه‌ی سفر ما، مشارکت در برگزاری نخستین دوره المپیاد بین‌المللی سواد رسانه‌ای (International Media Literacy Olympiad) یا به‌اختصار IMLO 2018 بود:

«در این رویداد دانش‌آموزی که به ابتکار «باشگاه سواد رسانه‌ای ایران» و با هدف پرورش تفکر و توانمندسازی نوجوانان جهان (!) در مواجهه با رسانه‌ها در کشور مالزی برگزار شد، دانش‌آموزان به مدت یک هفته در بخش‌هایی همچون سفرنامه نویسی اینستاگرامی، ارائه ایده‌های آموزش مجازی سواد رسانه‌ای به شیوه MOOC، کمپین سازی تبلیغاتی برای صادرات محصولات ایرانی، نقد فیلم نویسی، آزمون شفاهی و آزمون کتبی با یکدیگر به رقابت پرداختند و در انتهای این رقابت، مدال‌های المپیاد به دانش‌آموزان برگزیده اهدا شد. پیش از این، مرحله اول این المپیاد با مشارکت بیش از ۵۰۰ دانش‌آموز در داخل و خارج کشور در فروردین ۹۶ برگزار شده بود و ۳۰ نفر از برگزیدگان مرحله نخست در قالب اردویی ۴ روزه در مردادماه ۹۶ در مرحله دوم این المپیاد با هم به رقابت پرداخته بودند و حاضران در مسابقه بین‌المللی، دانش‌آموزان دارنده‌ی مدال طلای کشوری بودند. گفتنی است برگزاری این المپیاد در مالزی با هماهنگی رایزنی علمی ایران در شرق آسیا و همکاری رایزنی فرهنگی ایران در مالزی انجام شد.»

*
دومین هدف سفر، حضور در اولین کنفرانس بین‌المللی سواد رسانه‌ای (ICMEDLIT 2018) در کوالالامپور بود. در این کنفرانس که با شعار «ظرفیت‌های سواد رسانه‌ای برای تغییرات اجتماعی» با حضور مدعوینی از مالزی، تایلند و برخی کشورهای اروپایی برگزار شد، سخنرانی‌های رسمی مقامات، سخنرانی‌های کلیدی اساتید مدعو و ارائه مقالات در نشست‌های تخصصی کارشناسان انجام شد. دانش‌آموزان ایرانی شرکت‌کننده در المپیاد سواد رسانه‌ای هم که با ارسال آثار خود در بخش مسابقه‌ی MOOC این کنفرانس شرکت کرده بودند به ارائه‌ی آثار خود به داوران پرداختند. در حاشیه‌ی این کنفرانس تفاهم‌هایی میان باشگاه سواد رسانه‌ای ایران و دبیرخانه همایش جهانی ICMEDLIT و اتحادیه جهانی سواد رسانه‌ای، برای ادامه تعاملات پیرامون المپیاد بین‌المللی سواد رسانه‌ای و توسعه این رویداد جهانی در سایر کشورها انجام شد.

البته ماجرا به همین سادگی و به همین خوشمزگی که گزارش‌های رسمی حکایت می‌کنند نبود و حاشیه‌های اجرایی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، علمی،‌ سیاسی، رسانه‌ای، خانوادگی و شرعی مختلفی قبل، حین و بعد از سفر وجود داشت و دارد که هرگز روایت نشده و احتمالاً نخواهد شد.
ابتدا تصمیم داشتم درباره‌ی این حاشیه‌ها بیشتر بنویسم؛ خطوطی هم قلمی کرده بودم؛ اما حالا به دلایلی از آن منصرف شده‌ام. صرفاً چند جمله‌ای درباره‌ی همایش علمی ICMEDLIT بخوانید و خلاص:

شرح همایش:
اولین همایش بین‌المللی سواد رسانه‌ای توسط دانشگاه کلانتان مالزی (UMK) در سال 2018، با همکاری دانشگاه وین، دانشگاه پوترا مالزی (UPM)، دانشگاه اوپن هلند (OUNL)، دانشگاه زپلین آلمان (ZU)، دانشگاه چولالونگکورن تایلند(CU)، دانشگاه علوم اجتماعی و علوم انسانی هوشی‌مین (USSH) و آکادمی روزنامه نگاری و ارتباطات  هانوی  (AJC) برگزار شد. این همایش دو روزه با شعار

«شایستگی سواد رسانه‌ای برای تغییرات اجتماعی»
MEDIA LITERACY COMPETENCY FOR SOCIAL CHANGE

در محل هتل خیلی مجلل Palace of the Golden Horses کوالالامپور و با حضور مدعوینی از مالزی، تایلند و برخی کشورهای اروپایی برگزار شد. برنامه‌های همایش شامل سخنرانی‌های رسمی مقامات، سخنرانی‌های کلیدی اساتید مدعو و ارائه مقالات در نشست‌های تخصصی کارشناسان بود. یک نمایشگاه کوچک از آثار شرکت‌کننده در بخش جنبی همایش (مسابقه MOOC) هم در این دو روز برقرار بود. دانش‌آموزان ایرانی شرکت‌کننده در المپیاد سواد رسانه‌ای هم که با ارسال آثار خود در بخش مسابقه‌ی MOOC شرکت کرده بودند، در روز دوم به ارائه‌ی آثار خود به داوران پرداختند.

• سطح کیفی همایش ضعیف‌تر از حد انتظار بود و در میان اساتید و پژوهشگران مالایی هم استقبالی از آن نشده بود. تعداد کم مقالات و اندک بودن حضار در برنامه نشان‌دهنده‌ی ضعف دانشگاه کلانتان در برگزاری این همایش بود.

[صفوف به هم فشرده‌ی جمعیت انبوه حاضران در همایش بین‌المللی سواد رسانه‌ای ICMEDLIT 2018]

[آن‌چه از ضیافت ناهار همایش ICMEDLIT 2018 باب طبع خاله خرسه و آقای آهسته بود]

الغرض

همان‌طور که اول گفتم این همه‌ی سفرنامه‌ی من نیست. چیزهای بیشتری نوشته بودم و منتظر بودم بلکه امکان انتشارش را با گذر زمان بیابم که نشد.

خاله خرسه و آقای آهسته در این سفر هشت روزه (۱۳ تا ۲۱ اسفند ۹۶) چیزهای زیادی دیدند و شنیدند که در این هفت‌هزار و چند صد کلمه گفته نشده و شاید هرگز گفته نشود. این‌ها هم که گفته آمد امیدوارم که در آینده به کار کسی یا کسانی بیاید. وگرنه چه حاصل از این همه چشم چرخاندن و قلم دواندن؟

+ یادداشت «درباره‌ی سفر و سفرنامه نویسی» هم مربوط به همین سفر است.