پیش از این گفتیم آداب فردی، ارتباطی و اجتماعی در کاربری رسانه‌ها را به اختصار «فن‌آداب» می‌نامیم و ضروری است که همه ما در حوزه‌های مرتبط با شأن و جایگاه خود، این آداب را بشنایم و در رعایت آن بکوشیم.
در این نوبت برخی نکته‌ها در زمینه «ادب حضور در جمع» در رسانه‌های مجازی را مرور می‌کنیم.

شاید در آغاز تنها شکلی از ارتباطات حقیقی انسان‌ها که وارد فضای مجازی شده بود، ارتباط «یک به یک» بود؛ اما به سرعت با توسعه رسانه‌های اجتماعی امکان ارتباطات «یک به چند» و «چند به چند» هم به وجود آمد. ممکن است جوان‌ترها به خاطر نیاورند؛ اما امکان ارسال یک پیام به چند نفر (send to all) حتی قبل از اختراع پیام‌رسان‌های اجتماعی، در رایانامه‌های قدیمی با امکان ایجاد گروه‌های مخاطبان هم وجود داشت.
همان‌طور که مکالمات و محاورات خصوصی در فضای مجازی نیاز به رعایت آداب دارد، حضور در جمع‌های مجازی نیز باید پیرو موازین اخلاقی خاص آن باشد. هر چند می‌دانیم که بسیاری از این قواعد برگرفته از آداب فضای حقیقی است؛ اما مرور آن‌ها و توجه به ظرافت های رفتار در محیط مجازی حتماً ضروری است. برخی از مهم‌ترین این موارد را در ادامه مرور می‌کنیم.

۱- تعریف محیط و اهداف
تشکیل دادن هر گروه مجازی باید در راستای پیگیری یک هدف ارتباطی خاص باشد که از هیچ طریق دیگر و مشابهی امکان تحقق نداشته باشد. ایجاد کردن پی در پی گروه‌ها با اعضای مشابه، نه تنها موجب پیشرفت اهداف نمی‌شود، بلکه موجب اتلاف وقت و از دست رفتن تمرکز مخاطب نیز می‌شود و رفتاری غیراخلاقی است.
از نظر اخلاق جمعی، تشکیل‌دهنده گروه باید ابتدا هدف خود از تشکیل آن گروه و ضرورت آن را برای اعضا توضیح دهد و سپس برای برقرار نظم و انضباط در یک ارتباط جمعی، قوانین و شرایطی را برای عضویت و فعالیت در آن گروه تعیین کند. در این حالت افراد اختیار خواهند داشت که در صورت پذیرش شرایط به حضور در آن جمع ادامه دهند و تخطی از این توافق اولیه، نوعی نقض عهد محسوب می‌شود.

۲- ورود و خروج اعضا
اضافه شدن هر فردی به هر جمع مجازی از یک طرف باید با رضایت خود فرد باشد و از طرف دیگر با رضایت آن جمع. اخلاقی است که قبل از عضو کردن افراد، از آن‌ها به طور خصوصی اجازه بگیریم. همچنین بعد از ورود فرد جدید، پسندیده است که ورود او به جمع اعلام شده و در صورت لزوم از طرف دیگران یا خودش به جمع معرفی شود. این رفتار بسیار مشابه با مواجهه با یک تازه وارد به مهمانی است. ادب حکم می‌کند که به او خوش آمد بگوییم و با ارتباط عاطفی مناسب او را به جمع خود وارد کنیم.
به طور کلی گمنامی در گروه‌های مجازی هر چند میسّر است؛ اما سازنده نیست و در بسیاری مواقع موجب سوءتفاهم و درگیری می‌شود. اخلاقی است که در ورود به یک جمع تازه، خودمان را آنچنان که شایسته است به دیگران معرفی کنیم.

۳- مقدار فعالیت و ساعت
هر نفر چه تعداد پیام در روز می‌تواند به یک گروه ارسال کند؟ از چه ساعتی تا چه ساعتی می‌توانیم در یک گروه فعالیت کنیم؟ از جمله موارد مهم در قوانین فعالیت یک گروه، توافق مدیر و اعضا بر روی میزان فعالیت و ساعت فعالیت گروه است. هر چقدر این قواعد دقیق‌تر بیان بشود و دقیق‌تر رعایت بشود، بازدهی فعالیت آن جمع بالاتر خواهد رفت. فرقی نمی‌کند که یک جمع خانوادگی باشد، یا گروه درسی و یا دوستان و همکاران.
رعایت این قوانین، ضمن آن که از مصادیق پایندی به اخلاق جمعی است، از تضییع حقوق دیگران هم جلوگیری می‌کند.

۴- باز ارسال به گروه
حتماً شما هم افرادی را می‌شناسید که نقش تقویم را در هر گروهی بازی می‌کنند! باز ارسال روزانه پیام‌های صبح بخیر و شب بخیر؛ تقویم تاریخ؛ مطالب تکراری و قدیمی و ... . هر چند توجه به مناسب‌ها و وقایع و ایام، خودش نوعی آداب‌دانی و احترام فرهنگی محسوب می‌شود؛ اما افراط در آن باعث ملالت و بی‌تفاوتی در مخاطب خواهد شد و در نهایت به نوعی بی‌احترامی به همان محتوا منجر می‌شود. پس مراقب چنین مواردی باشید.
شاید خیال کنیم باز ارسال کردن اخبار و پیام‌های فوری و تحلیل‌های گوناگون از مسائل روز، موجب آگاهی بیشتر اعضای گروه خواهد شد. اما فراموش می‌کنیم که معمولاً افراد فقط عضو یک گروه نیستند و هر روز با پیام‌های گوناگونی در گروه‌های مختلف مواجه می‌شوند و این مواجهه چندباره مجدداً موجب ملالت و بی‌تفاوتی می‌شود. اخلاقی‌تر است اگر صرفاً اخبار و تحلیل‌های مرتبط با موضوع خاص گروه را باز ارسال کنیم و حتماً در کنار آن نظر خودمان را نیز اضافه کنیم. اینگونه به یک هم‌افزایی و رشد واقعی و گروهی می‌رسیم.

۵- باز ارسال از گروه
هر چند که فضای داخل یک گروه، به معنای واقعی کلمه شامل قوانین حریم خصوصی نمی‌شود؛ اما حرف و سخنی که افراد در یک جمع با دوستان و آشنایان خود مطرح می‌کنند به نوعی نزد آن جمع امانت است. بیرون بردن حرف‌ها از داخل گروه به بیرون آن، یا از محیط مجازی گروه به محیط حقیقی، باید با رعایت اخلاق و ادب باشد. در این مواقع ضروری است حتماً به طور خصوصی از فرد اجازه بگیریم تا بتوانیم از او در بیرون گروه نقل قول کنیم.

۶- بحث دو نفره
از جمله چالش‌های پر تکرار در گروه‌های مجازی، بحث و گفتگو بین دو نفر در میان جمع است. طبیعتاً مطرح کردن سؤال و گرفتن پاسخ در گروه کاری غیراخلاقی نیست. اما آنجایی که این بحث‌های دو نفره ثمره‌ای برای غالب اعضای جمع ندارد، منجر به تضییع حقوق دیگران می‌شود. رفتار اخلاقی این است که بعد از یکی دو مرتبه رفت و برگشت پیام در گروه، ادامه گفتگوی دو نفره به فضای خصوصی افراد منتقل شود.
عدم رعایت حریم خصوصی نیز از معضلات اخلاقی بحث‌های دو نفره در گروه است. در هر صورت محیط گروه، هر چقدر هم که دوستانه و خودمانی، یک محیط عمومی است و مطرح کردن مباحث شخصی، احساسات، خاطرات و مانند آن در حضور دیگران، نوعی افشاگری و نقض حریم خصوصی محسوب می‌شود.

۷- ارسال پیام‌های غیرمتنی
هنگام حضور در گروه مجازی از نظر اخلاقی باید حواسمان به اتلاف وقت دیگران باشد. هنگامی که یک پرونده صوتی یا ویدیو یا هر گونه پرونده دیگری را در گروه ارسال می‌کنیم، اخلاقی است که در کنار آن توضیح بدهیم که آن پرونده شامل چه محتوایی می‌شود. در ارسال پیام‌های صوتی به گروه هم باید همین ملاحظه را داشته باشیم و در چند کلمه توضیح بدهیم که چه چیزی در آن پیام صوتی گفته شده است. شاید شنیدن یا بارگیری کردن هر پرونده و پیامی برای همه اعضای گروه ضروری نباشد.

۸- گروه مجازی و آدم‌های حقیقی
در نهایت نباید فراموش کنیم که هر چند عضو یک گروه مجازی هستیم، اما همه اعضای گروه انسان‌های واقعی هستند که در فضای حقیقی زندگی می‌کنند و احوالات و مناسبات خاص خودشان را دارند. مثلاً یک خانم، هم در گروه مجازی و هم در زندگی واقعی یک خانم است. پس مناسبات یک آقا و یک خانم در گروه مجازی کاملاً باید متناظر با این ارتباط در فضای حقیقی و بلکه محترمانه‌تر باشد.
یادمان باشد که رفتار ما در گروه‌های مجازی همان‌قدر که تحت نظر همه اعضای گروه است، ذیل نظر و علم پروردگار قرار دارد و احترام ما به دیگران نوعی از احترام گذاشتن ما به خداوند است. چون پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «التَّقْوَى إِجْلَالُ اللَّهِ وَ تَوْقِیرُ الْمُؤْمِنِینَ؛ تقوا احترام گذاشتن به خداوند و احترام گذاشتن به مؤمنان است.» (مستدرک الوسائل، ج 11، ص 267)

دریافت این مقاله از رشد فناوری آموزشی