از سر نوشت :: حسین غفاری

روایت‌های بی‌گاهِ یک پیام‌برِ پاره‌وقتِ دوره‌گرد

فهرست
x
x
خرده ادراکات
  • ۱۳ مهر ۰۱

    ▪️سالروز شهادت حضرت ابی‌محمد، حسن بن علی بن محمد، ابن‌الرضا (علیه و علی آبائه السلام) بر شما تسلیت باد.

    ♨️در سال‌های اخیر تلاش‌های پراکنده‌ای برای بصری کردن وقایع تاریخی مقدس، با هدف ملموس ساختن موضوعات کهن برای نسل جوان و نوجوان رخ داده است. این تلاش‌ها که در شکل سنتی به ترسیم شمایل معصومان یا پرده‌نگاری‌های عاشورایی محدود می‌شد، با خلاقیت هنرمندان معاصر برای عبور از احتیاطات شرعی، به قله‌هایی همچون آثار حسن روح‌الامین ختم شده که کیفیت آثار، حس و حال اجرا و زاویه دید و روایت خاص او از وقایع، در این سال‌ها بسیار بازتاب یافته است.

    ⚠️مثل هر کار تازه‌ای، در کنار فرصت‌های این تصویرسازی‌ها، باید مراقب آسیب‌های احتمالی آن هم باشیم. مثلاً جانشین‌سازی یک تصور واحد از صحنه‌ای تاریخی به‌جای توسعه درک‌های متعدد از آن واقعه نزد مخاطبان با سطوح معرفتی مختلف؛ یا بسنده کردن به زاویه و عمق دید هنرمند در شناخت آن صحنه یا واقعه تاریخی. همچنین اگر در این میان خطایی هم در تصور یا تصویر هنرمند رخ بدهد، بعداً به سختی می‌توان آن را از ذهن مخاطب پاک کرد.

    🎨برای نمونه نگاهی به آخرین نقاشی دیجیتال 🖌️هنرمند وارسته و نازک‌خیال حسن روح‌الامین بیندازیم که به مناسبت هشتم ربیع‌الاول، صحنه‌ی نماز حضرت حجت ابن الحسن (عج) بر پیکر پدرشان امام حسن عسکری (ع) را در این روز ترسیم کرده است. طبق نقل تاریخی امام مهدی (عج) که در این هنگام کودکی پنج ساله بودند، عموی خود، جعفر بن علی (که بعدها به جعفر کذاب معروف شد) از اقامه نماز بر پیکر پدر کنار زدند و خود برای ایشان نماز اقامه کردند.

    🔍با دقت به این نقاشی نگاه کنید. جعفر بن علی در این نقاشی چند ساله به تصویر کشیده شده است؟
    ❓۵۰؟ ۶۰؟ ۷۰؟!
    💡این در حالی است که می‌دانیم امام حسن عسکری (ع) در سال ۲۶۰ ق. در ۲۸ سالگی به شهادت رسیده‌اند و جعفر اختلاف سنی جدی با ایشان نداشته و به احتمال قریب به یقین کوچکتر از امام بوده است.

    🤔در اینجا یک بی‌دقتی کوچک هنرمند نقاش، تصور مخاطب را از واقعیت تاریخی دگرگون می‌کند و فهم او را در این نقطه متوقف نگه می‌دارد. اینکه جعفر کذاب یک جوان بیست و چند ساله‌ی خام خیال و در سودای غصب زعامت شیعیان باشد فرق دارد با آن‌که او را پیرمردی مسن بدانیم که بر سنت عربی به عزای برادر ایستاده و در ظاهر میراث‌دار او بوده است.

    🚦فرایند «تصویری شدن» تاریخ مقدس، اگر از اساس قابل تردید نباشد، این قدر هست که باید با الزامات معرفتی فراوانی همراه شود تا رهزن نباشد.

    وَ لِلّٰهِ الْحَمْد

  • ۷ مرداد ۰۰

    نامه اعتراضی جمعی از شترداران و بازرگانان بغداد به جناب موسی بن جعفر، بزرگ طایفه علویان

    ای پسر پیغمبر خدا؛
    در میان بزرگان شهر بعد از انتشار شایعاتی درباره فرموده‌ی شما به جناب «صفوان بن مهران» آشوب و تشویشی در گرفته است.
    چنین روایت کرده‌اند که حضرتتان از مراوده اقتصادی جناب صفوان با خلیفه بزرگ و کدخدای مشرق زمین، جناب هارون الرشید ناخرسندید.
    آیا بغیر این است که زنده نگه داشتن دین جد شما به آباد بودن مملکت اسلامی و پایداری مناسک و شعائر الهی میسر است؟
    آیا در این دوران طلایی حکومت بنی‌عباس که از چین و هند تا دروازه‌های بیزانس تحت سلطه‌ی خلافت اسلامی قرار دارد، حرکت یکتا امپراطور مقتدر مسلمانان به قصد انجام اعمال حج، چیزی بجز مجد و عظمت اسلام را نوید می‌دهد؟
    آیا به این فکر کرده‌اید که اگر عملی خداپسندانه مثل «کمک به یک مسلمان برای انجام حج» را تعبیر به «مشارکت در بقای ظالم» بفرمایید، آن وقت تکلیف این همه تاجر و بازرگان و کاسب خرده‌پا که هر روز امیدوار به مراوده تجاری با دستگاه ثروتمند و باشکوه خلافت هستند چه می‌شود؟ آیا شما جواب زن و بچه‌های مظلوم آن‌ها را می‌دهید اگر با امتناع از داد و ستد با دربار شب‌ها سر گرسنه بر بالین بگذارند؟
    شما که پسر پیغمبر و محترم در میان مردمان هستید آیا نترسیدید که اگر جناب صفوان، که از شترداران خوش‌نام و مشهور هستند، از همکاری با خلیفه امتناع کنند چه بر سرشان می‌آید؟
    از حضرتتان انتظار زمان‌شناسی بیشتری داشتیم تا در این ایام که سپاهیان اسلام در مرزهای روم با کفار در حال مبارزه هستند، چنین تزلزلی در پشت جبهه‌ها ایجاد نفرمایید.
    در هر صورت صنف شترداران و بازرگانان بغداد که جمع کثیری از مردم و کسبه محترم را نمایندگی می‌کند از عمل به این توصیه جنابعالی معذور است و امیدواریم که بدبینی به خلیفه بزرگ را کنار بگذارید و اتحاد مسلمانان را خدشه دار نفرمایید.

    والسلام
    مردادماه۱۴۰۰

    پ.ن:
    داستان مشهور «صفوان جمال»

  • ۱۱ فروردين ۰۰

    متأسفانه در جدل غیرخردمندانه و کاملاً سیاسی این روزها، وظیفه مستقیم دولت در آموزش رسانه‌ای و تربیت رسانه‌ای نادیده انگاشته می‌شود.
    هر چند که این نکته قابل تأیید است که آموزش رسانه‌ای و تربیت رسانه‌ای حتما باید هسته خانواده را هدف قرار بدهد؛ اما برای اعمال صحیح تربیت رسانه‌ای، خانواده به سه چیز نیاز دارد: آموزش، ابزار و پشتیبانی؛ که هر سه هم موکول به اراده‌ی جدی دولت است.

    دولت جمهوری اسلامی چه وظایفی در تربیت رسانه‌ای دارد؟

    الف) آموزش: شامل طیف گسترده‌ای از آموزش‌ها از سطح دانش تا بینش و گرایش و کنش
    ب) ابزار: مثل اینترنت سما، درگاه‌های ویژه کودک و نوجوان، سامانه‌های هدایت مصرف رسانه و ...
    ج) پشتیبانی: مقررات‌گذاری به نفع تربیت (مثل همان ماجرای اینترنت شبانه و ...)

    البته با فرض زندگی در دوران طاغوت،‌ و بدون محقق شدن هیچ یک از موارد سه گانه بالا، هرگز مسئولیت تربیت از گرده خانواده رفع نمی‌شود. فقط ما به ازای ناتوانی خانواده‌ها در تربیت فرزندان، بر شدت درجه آتش جهنم بر طاغوت و طاغوتیان افزوده خواهد شد!

  • ۲۸ مهر ۹۹

    از «مومو» خوشم آمد.
    حربه‌ی مفید و مؤثری برای ترساندن بچه‌ها و خانواده‌ها از واتساپ! مثل همان «لولو» که مادربزرگ‌ها ما را از آن می‌ترساندند که سراغ خوراکی‌های ته انباری نرویم!

    مقابله با آن هم ساده است. اگر خانواده‌ها آموزه‌های تربیتی را در سطح قصه شنگول و منگول در خانه پیاده کنند، «مومو» راه به جایی نمی‌برد:
    در را به روی غریبه باز نکنید؛
    شماره غریبه را مسدود کنید؛
    پیام غریبه را جواب ندهید.

    سخت است؟

x
x
دسته‌بندی نوشته‌ها

چرا فقط اروپاییها باید سفرنامه به شرق بنویسند؟ چرا ما نباید بتوانیم؟ من می خواهم سفرنامه ای بنویسم از آنچه دیدم و آنچه مرا سحر کرد. سفرنامه ای از عظمت یک خاطره منفور. از زمینی که هیچ روزی روزنه ای به آسمان نگشود و زمینی ماند.

سه شنبه بیست و هشتم محرم الحرام یکهزار و چهارصد و بیست و چهار قمری
دیدار از عظیمترین مجموعه خشت و گلی جهان، به خودی خود هیجان انگیز است. مخصوصا وقتی مدتها مشتاق دیدارش بوده باشی. مگر چند بار در این عمرهای کوتاه ما فرصتی دست می دهد تا به درون یک قلعه تاریخی پا بگذاریم و آن را برای اولین بار ببینیم!؟

اطراف این دیوارهای بلند که دور تا دور شهر قدیمی را در بر گرفته‌اند، هنوز می‌توان اثری از فرورفتگی‌های خندقی که سالیان دراز اولین مدافع شهر محسوب می‌شده، پیدا کرد.
تنها ورودی به این شهر از روی پلی می‌گذرد که کوتاه و کم عرض است و ما را مستقیماً به دروازه های بلند و عظیم شهر هدایت می‌کند. دالان آغازین شهر در ابتدا به سمت راست می‌پیچد و بعد به سمت چپ و در تمام این مسیر مسقف، اتاقک‌های نگهبانی سربازان و پله خانه های داروغه‌ها و گزمه‌ها کوچک‌ترین حرکت و ورود و خروجی را تحت نظر دارند. بعد از دالان وارد شهر می‌شویم: درست در ابتدای بازار. بازاری که روزی طاق‌های گلی از تابش مستقیم آفتابش محفوظ می‌داشته و حالا اثری از آن سقف‌ها بر جا نمانده است.
در سمت راست پله‌هایی هست که ما را پیش از ورود به شهر به بالای دیوار پیرامون هدایت می‌کند. از بالای دیوار، چشمان ما همه عظمت این شهر متروک را با دورنمایی از قلعه پادشاه نشین و برج و باروهای حول آن یکجا در می‌یابد. احتیاجی به مبالغه نیست. با اولین نگاه هر بیننده آگاه و دقیقی این سؤال را از خود می‌پرسد که این شهر چرا تا به حال باقی مانده است؟ باران‌های سیل آسا، طوفان شن، زمین لرزه، حمله اقوام مهاجم، همه می‌توانست بارها و بارها این ارگ عظیم را با خاک یکسان کند. اما چرا چنین نشد؟ گمان می‌کنم که جواب این سؤال را در کوچه پس کوچه های ویران شهر خواهم یافت.
شرق شهر محله اعیان است. تجار و کسبه بم که زندگی‌شان از راه ورود و خروج کاروان‌های تجاری به شهر تأمین می‌شده، خانه های مرفه و بزرگی برای خود ساخته‌اند. در هر خانه چاهی است که آب آشامیدنی خود را از آن بیرون می‌کشیده‌اند. خانه‌ها بعضاً دوطبقه است و حیاطی زیبا و دوست داشتنی دارد. در میان محلات بافت شرقی، مسجد جامع شهر نیز به چشم می‌خورد که در اصل آتشکده ای بوده که پس از اسلام برج آتشکده به مناره و ماذنه تغییر شکل داده است.
شک من در مورد شهر از همین‌جا شروع شد. مسجدش به مسجد نمی مانست. محرابش در انتهای دخمه تنگ و تاریکی قرار دارد که بسیار خفه است و اصلاً زیبا نیست. حیاط مسجد هم چیزی است در حد حیاط یک زندان قدیمی با دیوارهای مرتفع و خالی از هرگونه طرح و نقش. چرا؟ و این چرا همچنان ذهنم را می‌آزارد.
بازار که تمام می‌شود دومین دروازه شهر آغاز می‌شود. منطقه مسکونی پایان یافته و از اینجا به بعد که به روی کوه رسیده‌ایم منطقه حکومتی است. دروازه اول، دروازه سربازان است و پشت آن دروازه اصلی قرار دارد؛ با اصطبلی که بسیار غم انگیز و ناراحت کننده است. اصطبل این سربازخانه گچ‌بری دارد. آبشخورهای آن دارای طرح‌های گچی و نقش و نگار است و می‌گویند در نوع خودش بی نظیر است.
-ملتی که اوج تجلی هنرشان در اصطبل شاه نشین بروز کند، بایستی محراب مسجدشان در چنان دخمه ای باشد و بایستی به این‌چنین سرنوشتی دچار شوند-
راهنمای ما به اصطبل که می‌رسد گریه‌اش می‌گیرد. وقتی داستان آن را تعریف می‌کند ما نیز گریه مان می‌گیرد. آخرین دلاور زند در همین اصطبل نیمی از روز را به تنهایی با خائنین و مهاجمین درگیر بوده و پس از آنکه اسبش از نفس می‌افتد گرفتار دشمن می‌گردد. اعتمادی که او به آخرین خان این ارگ داشته، از کرمان به بم می کشاندش و خان ارگ در خیانتکارانه ترین صحنه تاریخ بم، لطفعلی خان زند را به آقا محمد خان قاجار می‌فروشد و دروازه های شهر را شبانه بر روی نیروهای محاصره کننده می‌گشاید. لطفعلی خان، آخرین شاهزاده زند، که وصف دلاوری‌هایش هوش از سر انسان می‌رباید، اسیر شقی‌ترین کشورگشایان عصر می‌گردد و چشمانش در کرمان از حدقه بیرون آورده می‌شود و در تهران خونش بر زمین می‌ریزد. لطفعلی خان همان بغض فروخفته ای است که از ابتدای ورود به شهر در سینه دیوارها و خانه‌ها و مغازه های ارگ بم حس می‌کردم ولی نمی‌شنیدم.
در تاریخچه و افسانه‌هایی که از پدید آمدن ارگ بم خوانده‌ام، هیچ‌کدام بویی از معنویت و انسانیت ندارد. در یکی ارگ را ساخته کرم یک سیب می‌داند که یک روز دختری آن را گاز زد و در دیگری پادشاه زرتشتی منطقه برای تحت سلطه گرفتن تجارت کالا در کرمان، ظالمانه بردگان را به بیگاری گرفت تا قلعه ای در قله صخره ای سنگی بسازند.
در نوک این صخره چاهی است که به عمق شصت متر در دل سنگ کنده‌اند تا به مخازن آب زیر زمینی برسند و شاه نشین برای تأمین آب مشکلی نداشته باشد. گاوی که آب را از چاه بالا می‌آورده، در ازای هر سی دوری که می‌زده یک سطل آب بیرون می‌کشیده و اشربه شاه نشین، اقلاً هفته ای یک گله گاو قربانی کاخ نشینی و شاه نشینی خود می‌کرده است!
در یکی از دالان‌های تنگ و تاریک که به سمت بالا می‌پیچد راهنما اشاره ای به خشت‌های زیر پایمان می‌کند که گویی میراث دو هزار ساله این سرزمین است و در پناه سقف این معبر از گزند تاریخ در امان مانده است. در گوشه دالان که خیره می‌شویم، حفره ای هست که راهنما سیاه‌چال قصرش می‌خواند. این هم میراث دو هزار ساله این سرزمین است. وقتی راهرویی که ورودی سیاه‌چال است قرن‌ها نور خورشید و باد و باران به خود ندیده، اعماق این زندان سیاه چه حالی دارد؟ شک ندارم، یقین دارم که هنوز اگر کسی مردش باشد خروار خروار استخوان از آن بیرون می‌آورد. خروار خروار استخوان بی پلاک و زنجیر و چفیه؛ و چه فرقی می‌کند پدرشان کیست؟ مادرشان چه می‌کرده؟ فرزندشان چقدر چشم انتظاری کشیده؟ اصلاً جرمشان چه بوده؟ مهم این است که بدانی قصر تابستانی بالاترین قله (درست روی این سیاه‌چال) چهار ایوان دارد که نخلستان‌های سرسبز و باور نکردنی دل این کویر برهوت تا چشم کار می‌کند از هر چشم‌اندازش پیداست. مهم این است که هیچ کوچه و معبری در سمت غربی شهر وجود ندارد که از بالای دیوارهای قصر نتوان آن را کنترل کرد. نگفته بودم؟ نیمه غربی نیمه فقراست. خانه‌ها ویران‌تر است -چرا که بنایش سست‌تر بوده- اما تراکمشان بیشتر، همان قدر که تعدادشان.
ارگ یعنی قلعه، یعنی قصر حکومتی و مگر ارگ بی سیاه‌چال هم می‌شود؟ و مگر اگر حفرهای کنده نشود می‌توان بارویی ساخت؟
بگذریم...
آه که چقدر حرف نگفته دارد این ارگ نفرین شده. شهری که بنایش از روز اول برای سلطه بوده است. سلطه بر دیگری و یقین آنکه اهل سلطه بر دیگران است از خود غافل است.
بگذارید و بگذرید. ببینید و دل مبندید که دیر یا زود باید گذاشت و گذشت.
ارگ بم از پس قرن‌ها مانده است تا هر وقت به یادش می‌افتیم، تا هر وقت خاطره‌اش آزارمان می‌دهد، تا هر وقت... تا هر وقت که هستیم فراموشمان نشود هر گاه به غیر مشغول شدیم، از خود از خدا خواهیم گسست.
ارگ بم تمثل و تجسد زمینی شیطان است.

بهار ۱۳۸۲


* این نوشته را در بازگشت از اردوی جهادی زابل، نوروز ۸۲، بعد از دیدار از ارگ بم نوشتم و همان زمان در محفل دانشجویی برای دوستان خواندم و همان روزها در مهرآب منتشر کردم.
جالب آن‌که ارگ بم ۹ ماه بعد از آن بازدید لرزید و فرو ریخت و من دیگر مروت ندانستم در آن شرایط این نوشته‌ی تلخ و گزنده بیش از‌ آن خوانده شود. لذا بلافاصله در دی‌ماه ۸۲ آن را از روی وبلاگ برداشتم.
حالا بعد از ده سال، ضمن ادای احترام به همه‌ی مردم بم و روزهایی که بعد از زلزله در آن گذراندم، مجدداً آن را منتشر می‌کنم.

پاییز ۹۲

گفتگوها (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است

ارسال نظر

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی