زمانه عوض‌شده است. نه دیگر بچه‌ها آن بچه‌های قدیم‌اند، نه مدرسه فقط محدود به دیوارهای سنتی‌اش مانده است. حالا رسانه‌ها رقیب جدی مدرسه برای تعلیم و تربیت بچه‌ها شده‌اند. پس چرا معلم‌ها باید محدود به ابزارهای سنتی‌شان بمانند؟ بچه‌ها از ما معلم‌ها انتظار دارند که همپایشان در «دنیای صفر و یک‌ها» بدویم و دستشان را بگیریم. آیا ما آماده‌ایم؟
با اطلاعات خصوصی در وب چه کنیم؟
دنیای صفر و یک‌ها دنیای «اطلاعات» است؛ دنیای «ذخیره» و «انتقال» اطلاعات. همه‌ی سامانه‌هایی که در فضای مجازی مورد استفاده قرار می‌گیرند به نوعی اطلاعات کاربران را رصد و ذخیره می‌کنند. حتی سامانه‌هایی که برای گرفتن خدمات نیاز به وارد کردن نام کاربری و رمز عبور ندارند هم به شکل‌های مختلف به شناسایی درگاه‌های اتصال، مدت اتصال، نحوه‌ی پیمایش و زمان پیمایش صفحات توسط کاربران می‌پردازند. یکی از چالش‌های دائمی کاربران با شرکت‌های خدمات دهنده‌ی اینترنتی چالش دسترسی و استفاده‌ی سامانه‌ها از اطلاعات خصوصی کاربران است.
در سال‌های اخیر چندین بار اخبار سوءاستفاده سامانه‌ها از اطلاعات کاربران سروصدای زیادی به راه انداخته است. در آخرین نمونه جنجال بهره‌برداری غیرقانونی شرکت «کمبریج آنالیتیکا» در انتخابات ۲۰۱۷ آمریکا از اطلاعات کاربری بیش از ۸۰ میلیون کاربر فیس‌بوک تا جایی بالا گرفت که کار مدیرعامل فیس‌بوک به پاسخگویی و عذرخواهی در کنگره‌ی آمریکا کشیده شد. همچنین در خرداد ۹۷ بعد از سال‌ها چانه‌زنی و مذاکره، «مقررات عمومی حفاظت از داده» موسوم به GDPR در اتحادیه اروپا عملیاتی شد و تمامی شرکت‌های کوچک و بزرگ خدمات دهنده‌ی اینترنتی مجبور به اصلاح روال‌ها و شرایط حفاظت از داده، محرمانگی اطلاعات کاربران و نظارت شدید بر خروج داده از سامانه‌هایشان شدند.
از آنجا که هنوز معلوم نیست قوانین سخت‌گیرانه‌ای مثل GDPR تا چه اندازه در حفاظت از داده‌های ما کارآمد باشند؛ لذا احتمالاً بهترین کار این است که خودمان مراقب اطلاعات خودمان باشیم. پس بدانیم و به بچه‌ها نیز بیاموزیم که چیزی به اسم «اطلاعات خصوصی» در وب وجود ندارد. همه‌ی آنچه ما از خودمان روی وب می‌گذاریم -فارغ از بستر دسترسی و سکوی ارتباطی- به دو بخش تقسیم می‌شود:
الف) اطلاعات عمومیِ افشا شده: آنچه به میل و اختیار خودمان در صفحات و سامانه‌های اینترنتی بارگذاری می‌کنیم و در معرض استفاده‌ی عموم قرار می‌دهیم. مثل تصویر شناسه‌ی کاربری (Profile Picture) یا نظرات ذیل مطلب در یک پایگاه خبری (Comment)
ب) اطلاعات عمومیِ افشا نشده: آنچه به میل و اختیار خودمان از طریق سامانه‌های اینترنتی برای کسی ارسال کرده‌ایم مثل رایانامه (Email) و پیامک (Message) یا اینکه به اجبار (مثلاً در مبادی ورودی به سامانه‌ها یا برنامک‌ها) ابراز کرده‌ایم و ظاهراً کسی به‌غیر از خودمان به آن دسترسی ندارد.
تکلیف دسته‌ی اول که معلوم است. پس به بچه‌ها بیاموزیم که هرگز نباید اطلاعات خصوصی و شخصی‌شان را داوطلبانه در معرض مشاهده و استفاده‌ی عموم قرار دهند. اما از یاد نبریم که دسته‌ی دوم اطلاعات هم بنا به دلایل مختلفی هر لحظه در معرض خطر افشا شدن قرار دارد. از جمله این دلایل می‌توان به «نقض عهد طرف مقابل»، «هک کور»، «هک هدفمند»، «تغییر ضوابط قانونی خدمات دهنده»، «دستور قضایی»، «قوانین فراملیتی» و ... اشاره کرد.
با این حساب احتمالاً رفتار معقول آن است که فضای مجازی را بستر «نگهداری»، «انتقال» یا «انتشار» هیچ‌گونه «اطلاعات خصوصی» قرار ندهیم.
این یاداشت کوتاه اولین بخش از یک سلسله مقاله کاربردی است که برای ماهنامه رشد معلم نگاشته‌ام و در شماره‌ی پی‌درپی ۳۱۹، بهمن ۱۳۹۷ منتشر شده است.
دریافت این مقاله در رشد معلم+++ چالش‌های معلمی در دنیای صفر و یک‌ها | چالش سوم: جستجوی دانش، از ثریا تا وب
++++ چالش‌های معلمی در دنیای صفر و یک‌ها | چالش چهارم: هدایت پژوهشهای دانشآموزی در اینترنت
ترجمه این مفاله به زبان‌های مختلف:
