مدرسه دانشجویی «تزکیه و تعلیم» با همکاری مرکز تربیت رسانه‌ای باران، جلسات راهکارهای آموزش فهم قرآن در فضای مجازی را ویژه آموزگاران و فعالان مقطع دبستان برگزار کرده است.
در اولین جلسه‌ی این دوره آموزشی، به اتفاق استاد بزرگوارم دکتر سعید مدرسی، با آموزگاران محترم مهم‌ترین نکات مفهومی و اجرایی در یادگیری مجازی را مرور کردیم.
عناوینی مثل: تست سرعت آپلود و دانلود، انتخاب ابزار مناسب و هدایت بچه‌ها در کاربری درگاه‌ها، امتداد یادگیری آنلاین به آفلاین، انتخاب و هدایت یادگیری در رسانه های اجتماعی متنوع، انتخاب صحیح از میان رسانه‌های اجتماعی انتشار محور، اشتراک محور، پیام‌رسان و همکاری مجازی از جمله سرفصل‌های مباحث من بود.

در طب سنتی ایرانی، هر غذا و ماده خوراکی یک یا چند «مُصلِح» دارد. «مُصلِحات»، برخی مواد غذایی یا گیاهان دارویی هستند که مصرف آن‌ها به همراه غذای اصلی می‌تواند در اصلاح و تعدیل عوارض جانبی آن غذا مؤثر باشد و هضم غذا را ساده‌تر و فایده‌های غذا را در بدن مضاعف کند. «گردو» در کنار پنیر، «نعناع» به همراه ماست و «نمک» روی خیار، نمونه‌هایی از مُصلحاتی هستند که در عادت‌های غذایی ما کاملاً جا افتاده‌اند.
قرنطینه اجباری دانش‌آموزان و آموزش مجازی در سال تحصیلی جاری را می‌توان به غذای جدید و ناشناخته‌ای تشبیه کرد که ناخواسته در سفره خانواده‌ها و مدرسه‌‌ها قرار گرفته است. با این نگاه، لازم است به شکل اضطراری مُصلحاتی به سفره تحصیلی دانش‌آموزان و معلمان اضافه شوند تا از عوارض جانبی این غذای تازه بکاهند و بر فایده‌های آن بیفزایند.

در تابستان و پاییز سال ۱۳۹۸، به دعوت کارشناسان محترم معاونت محتوای مرکز ملی فضای مجازی، گزارشی اجمالی از وضعیت آموزش مجازی در ایران جهان آماده و ارائه کردم. اما در زمستان ۹۸، طوفان کرونا جهان را در نوردید و طومار مدرسه و یادگیری و فناوری آموزشی را یکجا در هم پیچید. لذا بازآرایی و اصلاح و صافکاری آن گزارش اولیه به همت کارشناسان آن مرکز محترم به طول انجامید و نهایتاً در آذر ۹۹ -دقیقاً یک‌سال بعد از نگارش اولیه- در قالب یک مجلد مجازی رونمایی شد.

در دومین نشست از سلسله نشست‌های «الزامات جمهوری اسلامی ایران» در مرکز مطالعات فضای مجازی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، توفیق داشتم که به همراه برادران ارجمند و بزرگوار دکتر مسعود فیاضی، سعید مدرسی، عزیز نجف‌پور، محمدعلی کبریایی و محمدعلی شاکری حضور داشته باشم.
در این نشست علمی با عنوان «الزامات مجازی سازی آموزش و پرورش ایران در عصر کرونا» مباحث مختلفی بیان شد که می‌توانید خلاصه آن را در این نشانی مطالعه بفرمایید:

در این روزهای درخانه‌مانی و تعطیلی کلاس و مدرسه، برای استفاده دانش‌آموزان عزیز، فیلم تدریس برخی از درس‌های کتاب «تفکر و سواد رسانه‌ای» را آماده کرده‌ایم. مدت زمان هر درس حدود ۲۰ دقیقه است و می‌توانید به رایگان در «کانال آپارات ازسرنوشت» یا نشانی‌های زیر به آن دسترسی داشته باشید:

🎥  درس۲: پیام همبرگری
🎥  درس۴: تصاویر بی‌طرف نیستند (بازنمایی)
🎥  درس۵: از بازنمایی تا کلیشه
🎥  درس۶: فنون اقناع۱
🎥  درس۷: فنون اقناع۲
🎥  درس۱۱: دروازه‌بانی خبر
🎥  درس۱۴: حقوق مخاطبان رسانه‌ها 
🎥  درس۱۵: رسانه و سبک زندگی
🎥  درس۱۷: «بازی» زندگی است
🎥  درس۲۱: رژیم مصرف رسانه

* از درس ۱۱ به بعد، تدریس برادر عزیزم آقای حسین حق‌پناه در شبکه آموزش سیما است.

با در نظر گرفتن همه‌ی موارد گفته شده درباره «آموزش از راه دور» و «آموزش مجازی»، به نظر می‌رسد برای استفاده بهینه از امکانات دنیای دیجیتال در راستای تربیت نسلی اندیشمند و توانمند باید راهی میانه یافت تا قابلیت‌های بی‌نظیر فضای مجازی با کمترین آسیب و تنش به خدمت تعلیم و تربیت نسل جوان در بیاید. راهی که با نگاهی به تجربیات پیشینیان، الزامات قانونی و دستاوردهای جهانی تا حد زیادی قابل تشخیص است.

از ابتدای پیدایش اینترنت، کارکردهای علمی و آموزشی آن مدنظر توسعه‌دهندگان و کاربران بوده است. دیجیتال کردن منابع کتابخانه‌ای از اولین تلاش‌ها برای گسترش دانش‌پژوهی در اینترنت بود و تسهیل دسترسی دانش جویان به استادان از طریق رایانامه گامی مهم برای ارتقای تبادلات علمی به شمار می‌رفت. به‌تدریج که فضای مجازی قابلیت‌های بیشتری از خود بروز می‌داد، فعالیت‌های آموزشی هم شکل جدی‌تری می‌یافت تا آن‌که اولین کلاس‌های مجازی و دوره‌های آموزشی الکترونیکی با عنوان e-learning یا همان «رایاد» به وجود آمد. تطور رایاد از ساده‌ترین ابزارهای الکترونیکی تا هوشمندترین سامانه‌های امروزی تنها به دو دهه زمان نیاز داشت. در این دو دهه، فعالان صنعت رایاد، دستاوردهای قابل اعتنایی داشته‌اند و طرح‌های بلندپروازانه‌ای را هم به شکست کشانده‌اند. اکنون کارنامه رایاد باید فارغ از جنجال‌های تبلیغاتی و با دقت ارزیابی شود.

برای رسیدن به فهم عمیق و دقیق از آموزش در فضای مجازی لازم است که به گذشته‌های دور برگردیم و ریشه‌ی نیازهای بشر و ابتکاراتی که به‌واسطه‌ی ابزارهای ارتباطی و رسانه‌ها برای رفع آن‌ها به وجود آمده مرور کنیم.
یکی از این ابتکارات توسعه آموزش از راه دور با هدف تحت پوشش قرار دادن فراگیران دور از مرکز و همچنین توسعه آموزش‌های مادام‌العمر برای عموم شهروندان بوده است. در دوره‌های مختلف تاریخی، ابزارهای رسانه‌ای به‌تناوب به‌عنوان بستری برای رفع این نیاز در آمده و مورد استفاده قرارگرفته‌اند. یک روز پیک و پستچی، روز دیگر رادیو و تلفن و امروز فضای مجازی.

در نتیجه‌ی ناکارآمدی سه ضلع: بخش خصوصی، آموزش و پرورش و نهاد علم و تحقیقات، یعنی «ناتوانی سرمایه‌ای و فناورانه شرکت‌ها»، «تصدی‌گری غیرضروری و مدیریت ناکارآمد دولتی» و «بی‌خیالی و بی‌مسئولیتی دانشگاه نسبت به جامعه» صنعت رایاد ایران روز به روز از انتظارات واقعی فاصله می‌گیرد و به قهقرا می‌رود.

می‌دانیم که استفاده از رایانه‌ها در فرایند یاددهی-یادگیری از دو دهه پیش شروع شده و آن چه به عنوان e-learning در جهان شناخته می‌شود با اسامی «یادگیری الکترونیکی»، «یادگیری فناورانه» یا به اختصار «رایاد» در ایران توسعه یافته است.
یک سال پیش، این یادداشت کوتاه را برای ترجمه و استفاده در یک پروژه‌ی تصویری با هدف «معرفی ظرفیت‌های یادگیری الکترونیکی در حیطه‌ی آموزش و پرورش ایران» نوشتم. امروز که به بهانه‌ای آن را ویرایش می‌کردم گفتم شاید مرور سریع آن برای شما هم مفید باشد.